Al jaren wordt Ilham Aliyev (58), president van de rijke oliestaat Azerbeidzjan, beschuldigd van mensenrechtenschending, omkoping en nepotisme. Sinds de escalatie deze maand van het conflict met Armenië over de regio Nagorno-Karabach, is hij weer in het nieuws. Wat is er bekend over Aliyev en zijn beleid? Vier vragen en antwoorden.
1.Welke positie kiest Aliyev in het conflict rond Nagorno-Karabach?
‘Onze belangrijkste doelstelling is het herstel van de territoriale integriteit van Azerbeidzjan,’ herhaalde Ilham Aliyev woensdagavond tijdens een televisie-interview met Euronews. Zijn standpunt is duidelijk: ‘Karabach is van ons! Karabach is Azerbeidzjan!’ Aliyev beschuldigt Armenië van het uitlokken van een conflict door een aanval op Azerbeidzjaanse doelwitten op 27 september.
Het is de langste periode van gevechten om Nagorno-Karabach sinds dertig jaar. Zowel Armenië als Azerbeidzjan claimt recht te hebben op het gebied. Donderdag vielen er opnieuw doden en gewonden. Ook werd in de stad Şuşa de historische kathedraal beschoten, Armenië beschuldigt Azerbeidzjan hiervan. Op initiatief van de Russische president Vladimir Poetin zijn vandaag de buitenlandministers van Armenië en Azerbeidzjan in Moskou uitgenodigd voor vredesgesprekken.
Tijdens zijn regeerperiode maakte Aliyev verscheidene geweldsuitbraken in Nagorno-Karabach mee. Zijn standpunt is altijd geweest dat er geen ruimte is voor onafhankelijkheid van het gebied. Anders dan bij voorgaande oplaaiingen kan Aliyev nu op steun van Turkije rekenen. Hoewel Aliyev ontkent dat Turkije, buiten leveranties van wapens om, betrokken is bij het conflict. Het oorlogsgeweld komt beide landen internationaal op kritiek te staan. De Verenigde Naties, de Europese Unie en zelfs Rusland en Iran riepen al op tot een staakt-het-vuren. Maar echt happig daarop is Aliyev tot nu toe niet.
2.Hoe kwam Aliyev aan de macht?
Azerbeidzjan, een land gelegen in de Zuidelijke Kaukasus, wordt al jaren geleid door de familie Aliyev. Vader Heydar was van 1969 tot 1982 leider van de Sovjetrepubliek Azerbeidzjan en sinds 1993 van de Republiek Azerbeidzjan. Toen Heydar in 2003 ziek werd, schoof hij zijn zoon Ilham naar voren. Die was op dat moment minister-president en vicevoorzitter van het staatsoliebedrijf. Er volgde een presidentsverkiezing, die Ilham Aliyev won met 75 procent van de stemmen. Internationale waarnemers trokken de uitslag in twijfel. De overheid zou de campagne van Aliyev hebben gesteund en de oppositie hebben tegengewerkt. Toch werd Aliyev in 2003 president. Ook de daaropvolgende presidentsverkiezingen van 2008, 2013 en 2018 won Aliyev met overtuigende cijfers. Hij kreeg achtereenvolgens 87, 84,5 en 86 procent van de stemmen. Mede door deze frauduleuze verkiezingen weet hij al bijna zeventien jaar aan de macht te blijven.
3.Wat maakt Aliyev zo machtig?
Kort gezegd, de grote rijkdommen aan olie en gas in de bodem. Azerbeidzjan is qua omvang en bevolkingsaantal niet indrukwekkend (ruim twee keer Nederland met tien miljoen inwoners), maar ligt zeer strategisch. Nadat Azerbeidzjan in 2009 onderdeel was geworden van het Oostelijk Partnerschap van de Europese Unie werden afspraken gemaakt voor de levering van aardgas aan het Westen. Op initiatief van de Europese Commissie werd een infrastructureel project ontwikkeld: Southern Gas Corridor. Via pijpleidingen wordt het gas van de Kaspische Zee naar Zuid-Europa getransporteerd. Vanuit Azerbeidzjan lopen diverse van dit soort olie- en gasleidingen. De hoge olie- en gasprijs zorgde ervoor dat de economie tussen 2000 en 2010 jaarlijks met meer dan 15 procent groeide. Een deel van de opbrengsten werd gestoken in militaire uitbreiding van het leger om geweldsuitbraken van het regelmatig oplaaiende conflict in Nagorno-Karabach aan te kunnen.
4.Dus die macht wordt ook misbruikt?
Via het staatsoliebedrijf en financiële constructies profiteert niet alleen de president, maar ook zijn hele familie. Zo bleek in 2016 uit de Panama Papers – de gelekte documenten over belastingparadijzen – dat de twee dochters van Aliyev via een geheime constructie een groot aandeel hadden in Azerbeidzjaanse goudmijnen. Aliyev houdt dus van een betrokken familie. Dat bleek ook in 2017, toen hij zijn vrouw Mehriban aanstelde als vicepresident. Een opmerkelijk besluit, maar uiteraard bedoeld ter versterking van zijn eigen machtspositie. Zijn vrouw zat overigens al sinds 2005 in het Azerbeidzjaanse parlement.
Meer over dit onderwerp: Saillant rapport over Europese corruptie is openbaar: dit ging eraan vooraf
Dit is wat een aantal jaar geleden bekend kwam te staan als ‘kaviaardiplomatie’. Aliyev en hoge bestuurders in Azerbeidzjan worden al jaren verdacht van omkoping binnen de Raad van Europa. Dat is geen orgaan van de Europese Unie, maar een internationale organisatie met 47 Europese en een aantal niet-Europese landen die zich buigt over onder meer democratie en mensenrechten. Ook Rusland is lid. Leden van de Parlementaire Vergadering zouden door Azerbeidzjan zijn getrakteerd op reisjes en dure geschenken hebben ontvangen. Denk aan: tapijten, kaviaar en horloges. In ruil daarvoor zouden kritische rapportages over de mensenrechten in Azerbeidzjan onder het tapijt zijn geschoven. De Spanjaard Pedro Agramunt moest hiervoor in 2017 aftreden als voorzitter van de Raad van Europa. Niet alleen politici, ook journalisten zouden geld hebben gekregen voor het schrijven van positieve stukken over het land. De betalingen, met een totale waarde van 2,5 miljard euro, zouden tussen 2012 en 2014 zijn gedaan vanuit een geheim omkoopfonds. In de periode dat de kaviaardiplomatie speelde, zijn meer dan negentig oppositieleden, journalisten en activisten opgesloten.