Donderdag en vrijdag komen de regeringsleiders van de lidstaten van de NAVO bijeen in Wales. Een krachtig antwoord op provocaties van Russische president Vladimir Poetin zal ook dan uitblijven.
De NAVO is het machtigste bondgenootschap ter wereld, maar het militaire hoofdkwartier in Bergen (Wallonië) ligt erbij als vergane glorie. Kantoren die in de jaren vijftig modern waren, een vaalgroene barak vanwaaruit op het hoogtepunt van de Koude Oorlog de luchtbrug naar West-Berlijn werd geleid. De straten hebben namen als Berlin Avenue, London Avenue en Amsterdam Avenue. Op een regenachtige vrijdagmiddag liggen ze er verlaten bij.
In de hal van het hoofdgebouw hangen de vlaggen van de 28 lidstaten bij zwart-witportretten van Dwight Eisenhower en de zestien mannen die hem als Supreme Allied Commander Europe (SACEUR) opvolgden. Er is ook een borstbeeld van Eisenhower, terwijl het al 62 jaar geleden is dat hij afzwaaide bij de NAVO om president van Amerika te worden.
De 65-jarige Noord-Atlantische Verdragsorganisatie is als een werknemer op leeftijd die moeizaam uit de comfort zonekomt. In de crisis om Oekraïne wil het bondgenootschap van alles, maar het zit vast in de tegenstrijdige belangen van de 28 lidstaten.
MH17
De NAVO-reactie op het neerschieten van vlucht MH17 door de Oost-Oekraïense handlangers van Ruslands president Vladimir Poetin was tekenend. In theorie had de vliegramp kunnen worden uitgelegd als terroristische aanslag en had de Noord-Atlantische Raad artikel 5 van stal kunnen halen: ‘Een aanval op één is een aanval op allen.’
Maar de NAVO, de Verenigde Staten en Nederland spraken zelfs niet over het neerhalen van vlucht MH17 als een ‘oorlogsmisdaad’. De risico’s van een confrontatie met Rusland waren te groot. NAVO-secretaris-generaal Anders Fogh Rasmussen hield het bij een verklaring van treurnis.
Anders dan de NAVO-landen kent Rusland geen scrupules. Het houdt ‘oefeningen’ bij de Oekraïense grens en trekt daar tienduizenden militairen samen. Rasmussen reist naar Kiev en belooft een extra trustfund voor de aanschaf van helmen, kogelwerende vesten en nachtkijkers. Veel verder durft de NAVO niet te gaan.
Het bondgenootschap is militair verreweg de meerdere van Rusland. Toch is de NAVO terughoudend. De Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en de Oost-Europese landen zitten op een voorzichtige koers van confrontatie. Duitsland en andere lidstaten voelen er niks voor om Moskou te provoceren.
Kerntaak
Op papier is de NAVO op allerlei plaatsen aan het werk. In Afghanistan worden leger en politie getraind. Voor de kust van Somalië is een piratenjacht gaande. In Kosovo wordt nog altijd aan de vrede gewerkt. Maar de kerntaak – collectieve verdediging van het grondgebied – schiet er bij in.
Op 4 en 5 september komen de regeringsleiders van de lidstaten bijeen in Celtic Manor Resort, een golfaccommodatie in de stad Newport, Wales. Iedereen bij de NAVO spreekt al van een ‘historische bijeenkomst’, want de 28 landen moeten een antwoord formuleren op Poetin. Maar eigenlijk staat al vast dat de Russische president zich niet laat intimideren en dat de NAVO-lidstaten het ook niet erg heftig proberen. De topconferentie moet eenheid en vastberadenheid uitstralen. De retoriek is geen probleem, maar de praktische uitwerking wel.
Polen, Estland, Letland en Litouwen voelen zich bedreigd. De drie Baltische staten noemen zich ‘frontlijnstaten’. Poolse krantenkoppen meldden: ‘Amerika is een papieren tijger.’ Dat moet Poetin met plezier hebben gelezen. Hij zaait twijfel in de NAVO en ziet zijn invloedssfeer toenemen.
Een hoge functionaris van het Pentagon ontvangt journalisten van Europese media, waaronder Elsevier. Hij dringt aan op een andere toonzetting in de berichtgeving. ‘Maak Poetin duidelijk dat hij Rusland op onvoorstelbaar hoge kosten jaagt als hij te ver gaat,’ zegt de functionaris, vooral tegen de Poolse en de Baltische pers.
Beperkingen
In Wales zullen alle regeringsleiders met veel nadruk herhalen dat ‘artikel 5’ het hart van het bondgenootschap is. Maar in Brussel en in Bergen tekenen ze stilletjes allerlei beperkingen aan bij hun eventuele operationele inzet in de Baltische staten.
Toen de Koude Oorlog in 1992 voorbij was, leek het er nog even op dat ook Rusland zou toetreden tot de NAVO.
Zover kwam het niet. Wel werd een overeenkomst gesloten. Russische diplomaten kregen toegang tot het politieke hoofdkwartier van de NAVO in Brussel. De Russen liepen ’s middags de kantine binnen en de NAVO-ambtenaren voelden dat ze werden afgeluisterd. Ze schakelden snel over op ditjes en datjes om de Russen niet het idee te geven dat ze onwelkom waren.
Sinds de annexatie van de Krim mogen alleen nog de Russische ambassadeur en drie andere diplomaten het NAVO-gebouw in. Maar de Russia NATO Founding Act uit 1997 schrappen, daartoe zal de NAVO in Wales niet besluiten. Deze overeenkomst bepaalt dat de Amerikanen en hun West-Europese bondgenoten géén permanente troepen stationeren in Polen, Tsjechië, Slowakije, Bulgarije, Roemenië, Estland, Letland en Litouwen.
Ondanks de Russische agressie in Oekraïne blijft de NAVO zich aan die afspraak houden.