In het wespennest dat is ontstaan rond de ramp met vlucht MH17 worden in het westen vaak Russische bronnen als propaganda bestempeld. Toch spelen lang niet alleen Russen het vuile propagandaspel mee.
Het gerenommeerde Duitse weekblad Der Spiegel moest deze week flink door het stof.
Het blad staat bekend om goede onderzoeksjournalistiek op basis van gedegen feitenonderzoek, maar vloog in de berichtgeving over vlucht MH17 toch uit de bocht.
De online redactie van het blad plaatste een opvallende excuusbrief naar aanleiding van het blinde vertrouwen dat het tijdschrift had gehad in het burgerjournalistenplatform Bellingcat. Dat vertrouwen, zo ontdekte Der Spiegel zelf, was niet terecht.
Wat is er aan de hand?
De meeste analisten gaan er intussen vanuit dat vlucht MH17 afgelopen zomer uit de lucht is geschoten door een zogenoemde BUK-raket. Maar wie die raket heeft afgeschoten en vanaf welke plek is allerminst duidelijk. Oekraïne wijst de Russische separatisten als schuldige aan, terwijl Rusland beweert dat Oekraïne de raket afschoot.
Het bewijs voor het Russische standpunt zijn satellietbeelden waarop een BUK-installatie op Oekraïense grondgebied te zien zou zijn. Het Russische leger presenteerde deze beelden al daags na de vliegramp vorig jaar.
Valse beelden
Volgens Bellingcat, een website van de Britse blogger Eliot Higgins, zijn die satellietbeelden vervalst. De beelden zouden van een andere dag zijn en bovendien zou er met hulp van Photoshop een BUK-installatie op zijn getoverd.
Als Higgins, een werkeloze hobbyist zonder enige relevante professionele ervaring op dit onderwerp, een Rus was geweest, zou hij door westerse media ongetwijfeld zijn weggezet als een complotdenker. Bellingcat schrijft al vanaf het begin dat de pro-Russische separatisten de Boeing uit de lucht hebben geschoten en komt voortdurend met ‘bewijzen’ voor dit standpunt. Het is precies dezelfde werkwijze die Russische propaganda-media hanteren en die door het westen zo wordt verafschuwd.
Blind vertrouwen
Maar Bellingcat wordt door westerse media, onder aanvoering van Der Spiegel, uiterst serieus genomen. ‘Hoe Rusland het MH17-bewijs manipuleerde,’ schreef het weekblad afgelopen maandag nog. Het artikel is volledig gebaseerd op een analyse van de satellietbeelden door Bellingcat. Ook Nederlandse media penden de analyse van Bellingcat driftig over. Slechts een enkeling, onder wie Joost Niemöller, plaatste vraagtekens bij de conclusies.
Waarom dat blinde vertrouwen in dit platform voor burgerjournalisten? Die vraag is kennelijk ook gesteld op de redactie van Der Spiegel in Hamburg. Het tijdschrift vroeg een échte forensisch wetenschapper de analyse van Bellingcat onder de loep te nemen. Het oordeel van de wetenschapper was vernietigend: de analyse van Bellingcat is niet forensisch verantwoord, en bovendien zeer subjectief. Op basis van het ‘bewijs’ van Bellingcat kan met geen mogelijkheid worden aangetoond dat Moskou de beelden heeft gemanipuleerd, zo oordeelde de wetenschapper.
Ook westerse propaganda
Der Spiegel besloot Bellingcat maar eens verder onder de loep te nemen en ontdekte dat één van zijn medewerkers een voormalige werknemer van de Stasi is geweest. Het tijdschrift plaatste vervolgens een ‘mea culpa’ op zijn website. Het blad zegt van deze fouten te hebben geleerd en belooft een betere omgang met bronnen in de toekomst.
Zelfs een tijdschrift van statuur zoals Der Spiegel maakt zo nu en dan een misstap op het mijnenveld van de propagandaoorlog. Ook voor Nederlandse media is dit een wijze les: aan het schimmige spel rond MH17 doen echt niet alleen de Russen mee.