Econoom Paul Collier (66) is ‘verbijsterd’ over de Europese aanpak van de migrantenstroom. ‘Het lijkt vooral te gaan over de vraag
of Europeanen goede mensen zijn.’ Er is veel meer aandacht nodig voor hulp in de regio.
Als de naam valt van de Duitse bondskanselier Angela Merkel wordt zijn kalme, docerende toon opeens fel. ‘Merkel heeft vluchtelingen eerst in de armen van de mediterrane botenmaffia gedreven en laat ze nu in de kou staan,’ briest Paul Collier. De hoogleraar economie aan de University of Oxford, die onder meer de Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds en de Britse regering adviseert, heeft geen goed woord over voor Merkels aanpak.
Twee jaar geleden schreef Collier Exodus: Hoe migratie onze wereld verandert. Hij voorspelde dat steeds meer mensen uit arme naar rijke landen zullen trekken. Als daar al veel migranten zijn, verlaagt dat voor anderen de drempel om ook hiernaartoe te komen. In Exodus zette hij de economische effecten op een rij.
Conclusie: een beetje migratie is goed voor een samenleving, te veel ondergraaft het onderlinge vertrouwen en de solidariteit. Rijke landen moeten er daarom serieus over nadenken hoeveel migranten ze willen accepteren. Links houdt vast aan de mythe van de grote economische voordelen van migratie, zegt Collier, uit vrees om haat tegen migranten aan te wakkeren.
Nog geen twee jaar later is Europa in de greep van een volksverhuizing. Europese overheden hebben geen zinnige oplossing voor het probleem, zegt Collier. Alle Syriërs in Europa opvangen werkt niet, vindt hij. De aandacht moet zijn gericht op Syrië zelf. Dat land heeft geen toekomst als de slimsten naar Europa verhuizen.
ELSEVIER Hoe kijkt u naar het debat over de migrantenstroom uit het Midden-Oosten?
Paul Collier: ‘Ik ben er verbijsterd over hoezeer de discussie is gefixeerd op Europa zelf: “Verwelkomen we de vluchtelingen hier genoeg?” De vraag die hiermee wordt beantwoord, lijkt vooral te zijn: “Zijn Europeanen wel goede mensen?”
‘Dit gaat geheel voorbij aan het centrale punt: hoe helpen we de vluchtelingen van de oorlog in Syrië en Irak zo dat ze die landen weer kunnen opbouwen als het conflict voorbij is? De vluchtelingen zijn van groot belang. Zíj moeten de samenleving en de economie straks weer op poten zetten.’
ELSEVIER Doet Europa er dan geen goed aan om die mensen op te vangen? Merkel heeft daarvoor 6 miljard euro opzij gezet.
Collier: ‘Bondskanselier Merkel paradeerde met haar geweten door Europa, maar wat ze eigenlijk deed, was dit. Ze zei tegen vluchtelingen: “Als je naar Duitsland komt, mag je hier blijven, maar we geven je geen middelen om hier te komen.”
‘Dus betaalden die mensen een crimineel om op een boot te mogen, riskeerden hun leven en pakten een trein die vervolgens Duitsland niet in mag – het land sloot zijn grenzen omdat er zo veel mensen kwamen. Merkel heeft vluchtelingen in de handen van de Mediterrane botenmaffia gedreven en laat ze nu in de kou staan. Dat is niet alleen onverantwoord, het is onethisch.’
ELSEVIER Had Merkel de toestroom moeten zien aankomen?
Collier: ‘Er zijn twee kernprincipes als het gaat om vluchtelingen. De eerste is de plicht om te helpen. Het tweede principe is: gij zult vluchtelingen niet verleiden. Merkel heeft dit gebod geschonden. Ze heeft verleid. Ze heeft vluchtelingen naar Europa gelokt met een aanbod dat veel, veel verder ging dan alleen hulp.
‘Het is duidelijk wat er aan de hand is. Duitsland heeft een verschrikkelijke geschiedenis en is dus genegen tot humanitaire gestes. Maar gestes moeten wel onderbouwd zijn. Zonneklaar is dat als je de poort tot de rijkste samenlevingen openzet, daar een heleboel mensen op afkomen.’
ELSEVIER U schrijft in uw boek Exodus dat een teveel aan migranten een negatieve invloed heeft op het ontvangende land: hun komst tast de sociale cohesie aan.
Collier: ‘In algemene zin: diversiteit is niet slecht, het is iets goeds. Maar zoals alle goede dingen kun je er te veel van hebben. Is er te veel diversiteit, dan wordt sociale cohesie in een samenleving minder, en daarmee ook vertrouwen, bereidheid tot samenwerken en solidariteit. Dit is wetenschappelijk aangetoond.
‘Europese samenlevingen beschouwen hun hoge mate van vertrouwen, bereidheid tot samenwerken en solidariteit als vanzelfsprekend, terwijl dat in internationaal en historisch perspectief een ongelooflijke prestatie is. Vergelijk het met Amerika: die samenleving is diverser, en de bereidheid armen te ondersteunen is er dus minder.’
ELSEVIER De Amerikaanse socioloog Michael Clemens stelt juist dat de wereldeconomie door grenzeloze migratie kan verdubbelen, doordat mensen uit arme landen productiever kunnen zijn in rijke landen.
Collier: ‘Dat is een heel Amerikaanse stelling, heel individualistisch. Amerika is immers een natie van mensen die ooit ergens zijn vertrokken. Ja, in rijke landen kunnen mensen meer verdienen dan in arme landen. Maar daar gaat het niet om. De bedoeling zou moeten zijn dat hele samenlevingen een inhaalslag maken, niet alleen individuen.
‘In Haïti bijvoorbeeld, vertrekt 85 procent van de geschoolde jonge mensen. De economie kan zich zo nooit ontwikkelen. Duitsland zuigt nu de slimste en bekwaamste mensen uit het land weg. En als die eenmaal in zo’n rijk land wonen, gaan ze niet meer terug.’
ELSEVIER Wat moet Europa doen?
Collier: ‘Zorg dat vluchtelingen veilig worden opgevangen in buurlanden, en zorg dat ze die landen niet tot last zijn. Jordanië klaagt terecht over te weinig steun.
‘Daarbij moeten we ermee stoppen vluchtelingen te zien als kinderen. Ik ben in die kampen geweest. Voor die mensen wordt goed gezorgd. Ze krijgen onderdak en eten. Maar ze hebben niets te doen. De houding is: “Wij zorgen wel voor jullie.”‘
ELSEVIER Wat moet er gebeuren?
Collier: ‘Eén vluchtelingenkamp in Jordanië ligt op 10 kilometer van een enorm industrieterrein. Daar zouden tweemaal zo veel mensen kunnen werken als er in dat kamp zijn. Het enige wat nodig is, is wat geld voor investeringen. Dat zou kunnen komen van Syrische firma’s, die niet in bedrijf kunnen blijven in Syrië zelf. Dat is nodig ook, want na de oorlog heb je voor de opbouw van Syrië ook ondernemingen nodig.’
‘Europese bedrijven zouden ook kunnen investeren om vluchtelingen in dienst te nemen. Niet in Düsseldorf of Amsterdam, maar gewoon in de regio. Daar kunnen vluchtelingen veel makkelijker komen, en dan kunnen ze ook helpen bij het opbouwen van de economie na de oorlog. Dit is cruciaal. Het is veel belangrijker dat Syrië een functionerende samenleving wordt die niet opnieuw in conflict vervalt, dan dat er een paar individuen worden geholpen.’
ELSEVIER Hoe doet uw eigen land het eigenlijk in deze kwestie?
Collier: ‘Ik ben onder de indruk. De Conservatieve regering heeft het budget voor ontwikkelingshulp verhoogd naar 0,7 procent van het nationale inkomen, een niveau dat weinig grote landen halen, ook Duitsland niet. Dat geld gaat vooral naar fragiele staten, landen waar de overheid niet kan voldoen aan haar verplichtingen tegenover haar burgers. We geven 1 miljard pond om vluchtelingen in de regio op te vangen.’
Het paradoxale gevolg: ‘De Britse premier wordt verguisd, terwijl Angela Merkels naam rondgaat voor de Nobelprijs voor de Vrede. Terwijl ik niet inzie hoe haar keuzes mensen meer helpen. De keuze moet niet draaien om feel good, maar om do good. Om goed doen in plaats van om goed voelen.’
ELSEVIER Waarom gaat het debat over migratie niet over de issues die u aandraagt?
Collier: ‘Het debat is volstrekt disfunctioneel. Het is morele scherpslijperij versus paniekzaaierij: je bent ofwel een goed mens, ofwel een xenofoob. Terwijl elke samenleving, juist nu, een verstandig debat over migratie zou moeten voeren.’
Elsevier nummer 39, 26 september 2015