Juist het leger was in Egypte altijd onverschillig wat de demonstraties en de wil van het volk betreft. Het Egyptische leger heeft zijn onpartijdigheid opgegeven – een merkwaardige zaak.
De Egyptische president Mohammed Morsi is afgezet door het leger. Het Egyptische leger moest optreden en dat had ik in mijn blog van maandag, die op zondagavond was geschreven, reeds voorzien.
Het Egyptische leger vormt de basis van eenheid en soevereiniteit in Egypte. Het rechtssysteem noch een koning ligt aan de basis van de noodzakelijke eenheid van het Egyptische volk en dus ook aan Egypte als land.
Dit is voor een westers land in de 21ste eeuw onvoorstelbaar. Toch moeten we de rol van het leger niet onderschatten maar proberen te begrijpen.
Tirannie
De meest simplistische verklaring luidt: het corrupte leger wil aan de macht blijven omdat de top van het leger uit zakkenvullers bestaat. Volgens deze verklaring zou het Egyptische leger alleen maar streven naar tirannie en onderdrukking van het volk.
Deze eenvoudige voorstelling is onjuist. Het moderne Egypte is opgericht en wordt bijeengehouden door het leger en niet door een sociaal contract of door een grondwet. De Koning werd afgezet en sindsdien is het leger de ziel van de natie.
Deze militaire traditie is gefundeerd in de werkelijkheid dat het land feitelijk geen instituties kent die de coherentie van macht en recht teweeg kunnen brengen. Door het ontbreken van instituties moet het leger het land bijeenhouden.
Hoogste belang
En dat is het Egyptische leger aardig gelukt – het heeft er decennialang voor gezorgd dat Egypte op de kaart bleef. Nog belangrijker is het feit dat het leger burgeroorlogen heeft kunnen voorkomen.
Het Egyptische leger deed altijd een beroep op het hoogste belang: het voortbestaan van Egypte als een soevereine natie in het Midden-Oosten. Nationalisme was de basisideologie van het Egyptische leger. Door de revolutie van 2011 is deze ideologie grondig veranderd.
Niet meer het naakte nationalisme, maar het volk vormt de basis voor de ideologie en het nationalisme, dat ook een uitdrukking wil zijn van de wil van het volk. Daarmee hoopt het leger vrede en veiligheid te handhaven.
Wil van het volk
Nu doet het Egyptische leger onomwonden een beroep op de wil van het volk. De wil van het Egyptische volk is niet via instituties of democratische middelen geuit. Parlement en president vertegenwoordigen de Moslimbroederschap. De macht is juist op democratische wijze terechtgekomen bij de Moslimbroeders. Hoe wist het leger wat ‘de wil van het volk’ was?
Door massademonstraties. De massa op straat maakte het leger de wil van het Egyptische volk kenbaar. Demonstranten riepen om het aftreden van president Morsi. Dat is een enorme kentering in de militaire cultuur van Egypte.
Dubieuze zaak
Juist het leger van Egypte was altijd onverschillig wat de demonstraties en de wil van het volk betreft. Dat was te revolutionair. Alleen revolutionairen gaan ervan uit dat de wil van het volk op straat tot uiting komt.
Nu hanteert het Egyptische leger het revolutionaire principe van directe volksraadpleging – een principe dat het leger juist altijd wantrouwde. De officieren omhelzen nu de wil van het volk. Een dubieuze zaak.
Terecht wordt de wil van het volk op straat gewantrouwd: we zagen ook duizenden Egyptenaren die voor president Morsi demonstreerden. En dat is precies het probleem.
Dwazen
Het Egyptische leger heeft zijn onpartijdigheid opgegeven. In de verklaring van het leger stond dat ze het land niet willen toevertrouwen aan ‘terroristen, radicalen en dwazen’. Drie categorieën die stuk voor stuk zijn geworteld in de Egyptische samenleving. De grondwet van Egypte van Morsi die ruimte gaf aan de ‘terroristen, radicalen en dwazen’ wordt ook ontbonden.
Egypte heeft geen grondwet meer. Het land zonder grondwet wordt geleid door de voorzitter van het Constitutionele Hof van Egypte. Is dat niet verbazingwekkend? Waarvan is hij voorzitter?
Revolutie
Precies daarin ligt de betekenis van deze cultuuromslag bij het Egyptische leger: de voorzitter van het Constitutionele Hof zal handelen in de geest van een grondwet die nog niet is geschreven. En de grondwet zou ‘terroristen, radicalen en dwazen’ geen ruimte meer moeten bieden?
Is de coup d’etat van het Egyptische leger een contrarevolutie? Nee, het is de voortzetting van de revolutie. Omdat ook het leger legitimiteit ontleent aan de wil van het volk op het Tahrirplein. Maar het leger wil de revolutie ombuigen en daardoor de revolutie aan een zachte dood helpen.
Napoleon
Napoleon Bonaparte was ook ooit in Egypte. Met hem belandden de moderniteit en het Westen in het Midden-Oosten.
Nu zoeken de Egyptenaren hun eigen Napoleon. Napoleon, de generaal en de zoon van de revolutie die haar verleidde, ontvoerde en veroverde.
Egypte snakt naar een eigen Napoleon om de revolutie tot een beheersbare evolutie om te toveren.
Maar de brandende vraag is of Egypte een tweede Algerije wordt. Ook daar traden de militairen op tegen de radicale moslims die democratisch waren gekozen. Dat avontuur kostte ruim 200.000 Algerijnse levens.