De retoriek van de nieuwe Iraanse president Rohani kan onbedoeld tot nieuwe conflicten leiden binnen het regime en in de samenleving. Daarom zijn de onderhandelingen met het Westen zo belangrijk voor Rohani en Ali Khamenei.
Waarom koos Ali Khamenei voor president Hassan Rohani?
Rohani is geïnstalleerd als president van Iran. Eerst werd hij door de Iraanse leider geïnstalleerd, daarna werd hij formeel beëdigd in het parlement. Waarom moest hij eerst door de Iraanse leider worden geïnstalleerd?
Heilige mannen
De Iraanse Grondwet gaat ervan uit dat Allah de absolute soeverein is die zich met alles, dus ook met het eigendom of het leven van mensen, kan bemoeien of dat beëindigen. In naam van Allah regeerde de profeet Mohammed, en na hem de eerste vier kaliefen, de heilige mannen van islam. Daarna kwam de soevereiniteit toe aan de nakomelingen van imam Ali, en nadien is de Wally-e Faqih de hoogste religieuze en politieke leider: ayatollah Khamenei.
Aangezien de president maatregelen neemt die een bemoeienis in het leven en het eigendom van moslims inhoudt, moet hij door de hoogste moslimleider worden erkend, anders is hij niet gemachtigd – en dus geen president.
Rondleiding
Dit heet Mashrou-yat, oftewel gefundeerd door de sharia. Khamenei is de hoogste en soevereine leider van Iran. De rest, al dan niet gekozen door het volk, mag functioneren zolang de soeverein Khamenei dat goed vindt. Dit was een korte rondleiding in de politieke theologie van de Iraanse staat.
Ik wil de installatie van president Rohani vanuit twee perspectieven bekijken: het nationale en het internationale (westerse). Deze twee perspectieven zijn sterk vervlecht. Niettemin zal ik ze, omwille van de helderheid, uit elkaar halen. Ik behandel hier het nationale, het Iraanse perspectief.
Ontstemd
Al twee jaar voor zijn installatie als president werd Ahmadinedjad naar Teheran gebracht als burgemeester, om later de president van Iran te worden. De Iraanse leider, en met hem nog altijd de Revolutionaire Garde, was zeer ontstemd over acht jaar presidentschap van de hervormingsgezinde Khatami en zijn vrienden.
Door de beperkte openheid die door Khatami werd geïntroduceerd, kwamen de studenten in opstand. In 1999 werd de studentenopstand meedogenloos neergeslagen. Namens Khamenei gaf Hassan Rohani daartoe het bevel, in de hoedanigheid van de vertegenwoordiger van Khamenei in de Nationale Veiligheidsraad van Iran.
Zwaar
Door de economische groei en de beperkte openheid vervloog het revolutionaire elan bij Iraanse jongeren. De voortzetting van het bewind van hervormingsgezinden werd door Khamenei als een soort euthanasie gezien. Ahmadinedjad probeerde het revolutionaire elan terug te krijgen. Dit was het kabinet van de Revolutionaire Garde.
Ahmadinedjad richtte zich met toestemming van Khamenei ook tegen oud-president Rafsanjani. Het technocratische deel van het regime kreeg het zwaar te verduren. Dit deel werd gezien als aanstichter van de revolutionaire onverschilligheid bij de bevolking.
Gemarteld
De economische maffia van Rafsanjani en zijn bondgenoten werd systematisch en op populistische wijze te kijk gezet. In 2009 gingen miljoenen Iraniërs de straat op om te protesteren tegen de verkiezingsfraude. Er vielen doden, arrestanten werden gemarteld en verkracht. Maar er werd een nieuwe, alomvattende oppositiegroep geformeerd onder de noemer van de Groene Beweging.
De economische neergang van Iran had twee redenen: wanbestuur en de westerse sancties. Al voor de aankondiging van de westerse sancties was in Iran sprake van economische neergang als gevolg van wanbestuur. Generaals namen verkeerde economische beslissingen.
Verdoezelen
Nooit heeft een Iraanse regering zo veel geld verdiend via olie-export als in de afgelopen periode: gedurende zeven jaar verdiende Iran ruim 750 miljard dollar. En toch is er weinig over van de bloeiende Iraanse economie.
Om alles te kunnen verdoezelen, werd het Iraanse centraal bureau voor de statistiek gesloten. De regering kwam met fantasie-getallen. Nu belooft Rohani binnen honderd dagen met de juiste getallen te komen over de toestand van de Iraanse economie.
Hier rijst de vraag waarom Khamenei voor een andere koers koos door Rohani, een prominente figuur uit Rafsanjani-clan, als president te laten kiezen en hem te installeren.
Ik zie drie belangrijke redenen voor deze koerswijziging van Khamenei:
1. Verdeeldheid
De ongekende verdeeldheid binnen het regime dreigde essentiële organen van dat regime te verlammen. Daarmee werd de autoriteit en de legitimiteit van het regime aangetast. Bovendien werden Rafsanjani en de technocratische machtige figuren diep gehaat door de regerende groep. Dit conflict dreigde ook de religieuze autoriteit van Khamenei aan te tasten. Omdat er ook machtige ayatollahs waren die het openlijk voor Rafsanjani hadden opgenomen. Onder deze omstandigheden zou het, als Khamenei zou overlijden, heel moeilijk worden om op een rustige wijze een nieuwe leider aan te wijzen. In de ogen van Khamenei kon dit giftige, onbeheersbare mengsel het voortbestaan van het regime in gevaar brengen. De kern van het regime moet weer worden verenigd. En dat moet gebeuren met behulp van Rohani, die een brug kan slaan tussen de revolutionaire en technocratische fracties. De missie van Rohani is de redding van het islamitische regime.
2. De economie
In de voorbije maanden vroegen de westerse en Israëlische diplomaten en politici me of Khamenei daadwerkelijk op de hoogte is van de miserabele economische situatie van Iran. Mijn antwoord daarop is positief. Uit deze koerswijziging blijkt nogmaals dat hij perfect op de hoogte is van de ellendige situatie waarin de Iraanse economie verkeert. Hij is een echte control freak. De technocraten moeten onder leiding van Rohani de economie uit slop trekken
3. Het volk
Khamenei is ervan overtuigd dat de regionale onrust, de verdeeldheid binnen het regime, de vorming van de Groene Beweging en de westerse activiteiten een gevaarlijke combinatie vormen, die op een onverwacht moment tot volksopstanden kan leiden. Het volk kan niet opnieuw voor acht jaar door generaals worden geregeerd. Daarom wil Khamenei dat op gecontroleerde wijze iets van het ongenoegen van het volk weerklank vindt bij de instituties. Rohani moet enerzijds de fracties binnen het regime verzoenen, en anderzijds moet zijn retoriek tot diepe verdeeldheid in de Groene Beweging leiden. En dat gebeurt nu. Een deel van de Groene Beweging is al verliefd op Rohani – en het andere deel is verbitterd.
Pacificeren
Khamenei is geen God, maar een politieke vulkaan. De retoriek van Rohani kan onbewust en onbedoeld tot nieuwe conflicten leiden binnen het regime en in de samenleving. Daarom willen ze het volk pacificeren door positieve economische veranderingen. Daarom zijn de onderhandelingen met het Westen zo belangrijk voor Rohani en Khamenei.
Vrijdag meer over het westerse perspectief.