Zijn sharia-rechtbanken onschuldige fenomenen voor eenvoudige zielen? Iedereen moet de vrijheid hebben om van gangbare tradities af te wijken. Maar rechtbankpraktijken moeten wel verenigbaar zijn met de rechtsstaat.
In een vrije samenleving wordt niet alles geregeld door het recht. Het recht stelt algemene normen en spelregels voor de privaatrechtelijke verhoudingen.
Zou deze regelgeving uitputtend zijn, dan blijft van de vrije samenleving weinig over. Het zijn de burgers zelf die hun onderlinge verhoudingen via afspraken regelen. Het privaatrecht biedt vrijheid voor bijna alle intermenselijke relaties.
Goede zeden
Burgers zijn vrij om onderling afspraken te maken of contracten aan te gaan. Maar alle handelingen moeten gebeuren binnen de grenzen van de wet en mogen niet in strijd zijn met de goede zeden.
Dat laatste zouden we tegenwoordig ‘algemeen aanvaarde ongeschreven normen’ of ‘in het maatschappelijke verkeer geldende opvattingen’ noemen.
Voetbalzaken
Vrijheid wordt dus begrensd door algemene normen. Zodoende kunnen de burgers onderling afspreken dat ze bij een conflict niet de burgerlijke rechter maar een arbiter inschakelen. De arbitrage bestaat in sommige gevallen bij wijze van interne regelgeving, zoals bij voetbalzaken.
Daarbij kunnen interne normen van toepassing worden geacht op bepaalde gedragingen. De canonieke wetten van de katholieke kerk gaan bijvoorbeeld over de interne en externe relatie van de kerk van Rome.
Spannend
Ook huwelijkszaken vallen daaronder. Dit geheel is natuurlijk vrijwillig. Niemand is gedwongen om zich daaraan te onderwerpen.
De brandende vraag luidt of dit ook zou moeten gelden voor bepaalde onderdelen van de sharia. Hierover schreef Machteld Zee, een promovenda aan de Universiteit Leiden, een inzichtgevend en spannend artikel in Vrij Nederland.
In Groot-Brittannië bestaan her en der sharia-rechtbanken. Het zijn arbitraire rechtbanken. Machteld Zee bezocht er een om met eigen ogen te zien hoe het is gesteld met die rechtbanken. Het is is een knap artikel geworden; Zee geeft op zeer indringende en toch geestige wijze inzicht in de regels, de rechter en de cliënten.
Aanbidding
Hoe denkt een sharia-rechter over de westerse wetgeving? Een mooie vraag die de sharia-rechter heel concreet beantwoordt:
Echtgenoot: ‘Maar ik dacht dat moslims in een niet-islamitisch land zich moeten houden aan de wetten van het land waarin ze leven?’
Qadi (de rechter): ‘Wij hebben de islam. Wereldlijke rechtbanken hebben geen islamitische wetten. Kan een kafir oordelen over islamitische zaken?’
Echtgenoot: ‘Nee.’
Qadi: ‘Is het huwelijk een daad van aanbidding?’
Echtgenoot: ‘Ja.’
Undercover
Ik vermoed dat de qadi in dit geval alleen nog met veel moeite de verkeerswetten en belastingenwetten geldig acht voor de moslims. Het aantal sharia-rechtbanken in heel Groot-Brittannië wordt op 85 geschat. Dat is veel.
Zijn die sharia-rechtbanken onschuldige fenomenen voor eenvoudige zielen? Folklore of echte rechtbanken? In april dit jaar zond de BBC een reportage uit op basis van undercoverjournalistiek over de Islamic Sharia Council.
Tikjes
De rechtbank adviseerde een mishandelde vrouw om vooral geen aangifte te doen van mishandeling bij de Britse politie. Een klein beetje vrouwenmishandeling mag immers best van Allah.
In Allahs visie snappen sommige vrouwen niet hoe op vreedzame wijze meningsverschillen worden beslecht. Daarom mag een man corrigerende, opvoedkundige tikjes uitdelen bij zijn echtgenote.
Afwijken
Is deze vorm van arbitraire beslechting van conflicten toelaatbaar? Dit is de vraag die de westerse samenlevingen moeten beantwoorden. Hoeveel vrijheid moeten afwijkende tradities krijgen? Ik vind dat er voor iedereen genoeg vrijheid moet zijn om van de gangbare traditie te kunnen afwijken.
Als mensen een boom willen aanbidden en daarvoor een aantal regels in het leven willen roepen, moet dat kunnen. Ook mogen ze voor de handhaving van die regels een rechtbank in het leven roepen. Maar ze mogen in geen geval handelen in strijd met de wetten en de goede zeden.
Rechten van de mens
Systematische toepassing van de sharia-wetten op het gebied van het familierecht zou in strijd zijn met de rechten van de mens: de gelijke berechtiging van man en vrouw.
In het algemeen zou systematische toepassing van de sharia een deel van de bevolking buiten de rechten van de mens plaatsen. Willen we dat?
Khomeini
Ik wil in herinnering roepen dat de opstand van ayatollah Khomeini in de jaren zestig van de vorige eeuw tegen het bewind van de Iraanse sjah te maken had met de opheffing van de familierechtelijke aspecten van de sharia in Iran.
Khomeini vond de hervorming van het Iraanse familierecht in strijd met de islam. Om deze en andere redenen kwam Khomeini in opstand tegen de sjah. Het familierecht van Iran werd hervormd naar het model van het Westen, dus ook de mensenrechten.
Verenigbaar
Het artikel van Machteld Zee zal leiden tot discussies over de wenselijkheid van sharia-rechtbanken in Europa. Het is een Europees vraagstuk.
Maar zolang Europa niets doet aan het sharia-vraagstuk, moeten nationale wetgevers zich gaan buigen over de vraag of de shariapraktijken verenigbaar zijn met de rechtsstaat.