De Chinese overheid heeft een campagne aangekondigd om zijn grip op het internet verder te vergroten. Ook het zogeheten ‘instant messaging’ (IM) komt onder controle van China’s censors.
Deze week publiceerde de Chinese overheid een witboek over de mensenrechten in eigen land. Het is de elfde keer dat een dergelijke tweejaarlijkse rapportage verschijnt. Voor het eerst was daar een hoofdstuk over vrijheid van meningsuiting in opgenomen.
Volgens de opstellers heeft de meningsvrijheid de afgelopen jaren een ‘dramatische’ sprong voorwaarts genomen. Ze verwijzen naar de enorme stroom berichten die individuele burgers over allerlei onderwerpen op het internet plaatsen.
Onwelgevallig
Het is waar. Dagelijks zetten Chinese internetgebruikers 250 miljoen berichten op het internet en ze versturen 20 miljard geschreven en gesproken berichtjes aan elkaar via instant messaging-diensten.
Maar dat is slechts een deel van het verhaal. De Chinese staat spaart kosten noch moeite om het internet te controleren en onwelgevallige meningen te weren. Buitenlandse websites worden geblokkeerd, zoekmachines gemanipuleerd en opiniemakers geïntimideerd.
Van oudsher ziet de communistische partij de media als een instrument om de publieke opinie te beïnvloeden. Alle massamedia staan onder strikte controle. Voorlichters heten er propagandamedewerkers. Journalisten die zich niet aan de spelregels houden, verliezen hun baan en lopen zelfs het risico in de gevangenis te belanden.
De opkomst van internet leek de publieke opinie te democratiseren. Iedere Chinees met een internetaansluiting kon zelf berichten op het internet plaatsen. Sociale media zoals Weibo namen er de afgelopen jaren een grote vlucht.
Kopzorgen
Deze ontwikkeling geeft China’s leiders grote kopzorgen. Het Beijing News onthulde vorig jaar dat de staat tegenwoordig twee miljoen censors in dienst heeft om de enorme berichtenstroom te volgen.
Op 9 september maakten het Hooggerechtshof en het Openbaar Ministerie bekend dat het de verspreiders van onware geruchten op het internet extra zwaar gaat straffen als hun bericht meer dan 5.000 keer wordt gelezen of meer dan 500 keer wordt doorgestuurd. Makers riskeren een gevangenisstraf van maximaal drie jaar.
Achterklap
Officieel zijn de regels bedoeld om roddel en achterklap te voorkomen. Ze hebben echter ook een verkillend effect op de vrijheid van meningsuiting. Spraakmakende bloggers staakten hun activiteiten. Ook voor veel gewone burgers is publiekelijk je mening geven te risicovol geworden.
Het aantal berichten dat Chinese burgers op het populaire internetplatform Weibo plaatsen, is sindsdien ingestort. Hun plek is ingenomen door ‘officiële opiniemakers’, zoals de staatsmedia en overheidsinstellingen. Niet voor niets zei China’s bekendste blogger, Michael Anti, onlangs dat de gouden tijden van sociale media in China alweer voorbij zijn. Hij noemt de anti-roddelregels een ‘blanco cheque’ om iedereen te arresteren die kritiek heeft.
Leerling
Gewone Chinezen zijn massaal uitgeweken naar instant messaging-diensten, zoals het in China zeer populaire WeChat. Bij openbare sociale media, zoals de Twitter-dienst Weibo, zijn berichten in principe voor iedereen leesbaar. IM-diensten zijn echter alleen gericht op mensen uit een aangesloten groep, bijvoorbeeld familie, vrienden, collega’s of personen die dezelfde hobby delen.
Toen ik Anti twee weken geleden ontmoette, zei hij al dat de Chinese overheid weliswaar achter de feiten aanloopt, maar zich een steeds snellere leerling toont. Hij had gelijk. Woensdag kondigde het Staatsbureau voor Internet Informatie aan dat het de komende maand ook deze berichtenstroom tussen burgers onderling wil controleren
De overheidscontrole verschuift vanuit het publieke domein zo wel heel ingrijpend naar het privéleven van de burger. Als het om de vrijheid van meningsuiting in China gaat, moet ik altijd aan een Echternach-processie denken: twee stappen vooruit, een stap achteruit. Maar het schiet niet op als de stappen vooruit klein blijven en die achteruit steeds groter worden.