Nederland reageerde met ingetogen woede op de vliegramp in Oost-Oekraïne, in de nasleep waarvan Vladimir Poetin ons andermaal probeerde te vernederen. Maar hij onderschat de kracht van de westerse principes.
Waar de negen zich met mij verblijden,
Zoals jij ooit blij was met mij.
Zullen daar, achter ’t park en het eiland,
Onze blikken elkaar weer peilen,
Zien we elkaar dan weer stralend aan?
Zul je ’t woord dan voor mij herhalen,
’t Woord dat ooit
de dood
heeft verslagen,
’t Raadsel oploste van mijn bestaan?
Anna Achmatova (vertaald door Margriet Berg en Marja Wiebes)
Rampen
Toen de oude, geliefde koningin Juliana heenging, werd in Nederland geen dag van nationale rouw afgekondigd. Het was haar tijd om heen te gaan.
Toen twee politieke moorden (op Pim Fortuyn en Theo van Gogh) werden gepleegd, was evenmin nationale rouw. En bij geen van de ongelukken die tot rampen leidden, kondigde de Nederlandse regering een dag van nationale rouw aan.
Wat werd ons op 17 juli 2014 in het oosten van Oekraïne aangedaan dat we ‘wij’ werden? Wie is ‘ons’? De nabestaanden? De slachtoffers? Het Nederlandse volk? De Nederlandse staat? Wat hebben wij op 23 juli 2014 willen eren?
Donkerste dagen
Pas als we deze vragen kunnen beantwoorden, zullen wij samen met de wereld begrijpen waarom deze natie aan het rouwen is.
Toen koningin Wilhelmina heenging, was er een dag van nationale rouw omdat Wilhelmina de strijd tijdens de donkerste dagen uit de geschiedenis van dit volk symboliseerde. In haar en met haar ontstond een ‘wij’ dat zich kon bevrijden of laten bevrijden van de tirannie van de nationaal-socialistische bezetter. De geschiedenis daarvan is gebeiteld in monumenten, muren en boeken.
Onrecht
Nu heeft de Russische heerser Vladimir Poetin de Nederlandse staat en het Nederlandse volk als geheel iets aangedaan waardoor dit geen vliegtuigramp, geen pech, geen ongeluk is – maar onrecht in optima forma.
President Poetin vernederde het Nederlandse volk en de Nederlandse staat tot tweemaal toe: hij stelde wilde dieren in het oostelijke gedeelte van Oekraïne moreel en militair in staat om in een toestand van roekeloosheid een passagiersvliegtuig neer te halen.
Halfstok
Daarna, dat is de tweede keer, riep Poetin zijn ‘vrijheidsstrijders’ niet op om waardig met de lichamen en bezittingen van omgekomen passagiers om te gaan. Daarmee werd de menselijke waardigheid geschonden, en alles waarop deze cultuur en rechtsorde is gebaseerd.
Daarover rouwden wij: de opzettelijke grove schending van de menselijke waardigheid.
Vlaggen hingen halfstok. De staat en het Nederlandse volk gaven de slachtoffers van de terreuraanslag in Oost-Oekraïne datgene terug wat Poetin en zijn mannen hen afnamen: menselijke waardigheid.
Het was een eerbetoon aan slachtoffers en aan de gemeenschappelijke beginselen waarin afzonderlijke Nederlanders een ‘wij’ vormen.
Nuchter
Het Nederlandse volk is geen nationalistisch volk. Nederland is een kosmopolitisch land. Uiteraard, voordat we een kosmos zouden kunnen hebben of koesteren, moeten we een polis, een eigen publieke ruimte hebben. Vanuit een eigen plek treed je de wereld als een wereldburger tegemoet. Het Nederlandse volk is nuchter. In de Nederlandse traditie past geen militarisme.
Vladimir Poetin denkt echter dat Nederland een verwijfd en week volkje is – zo dachten en spraken de oude Perzische despoten ook over de Grieken en hun democratie.
Omdat Nederland niet eenmaal per jaar marcheert met grote raketten en wapentuig, zou Nederland in de ogen van Poetin een zwak land zijn. In werkelijkheid heeft Nederland zeer geavanceerde wapensystemen.
Kernbommen
Het is technologisch een paar decennia verder dan Rusland. Nederland marcheert niet met grote wapens, maar met haar waarden en beginselen. Wapens zijn de middelen om daarmee in uitzonderlijke gevallen een militair of politiek doel te realiseren.
Grote wapens hebben nooit stabiele beschavingen voortgebracht. Amerika is niet voortgekomen uit wapens en kernbommen.
De grootsheid van de westerse wereld berust op de idealen, principes en waarden waarin deze wereld is gefundeerd. Nederland eerde haar doden met een ingehouden woede die altijd wordt getemd door principes en waarden.
Manipulatie
In tegenstelling tot Poetin geloven we in democratie, gelijkheid en vrijheid. Daarin, en in de schaduw van de Nederlandse geschiedenis waaruit dit land is opgetrokken, zijn wij een wij.
De vrije wereld zal de despoten altijd een doorn in het oog zijn. Het Westen representeert alles wat een despoot veracht: de despoot van het Oosten verafschuwt homoseksuelen, maar de democratische samenleving ziet in homoseksuelen niets meer dan gewone mensen.
Het despotische regime ziet in de manipulatie, leugens, geweld en intimidatie de basis van de macht; de democratische mens bindt zich daarentegen aan de meerderheidsbesluiten en beginselen van de rechtsstaat.
Waardig
Poetin onderdrukt de vrijheid van meningsuiting, maar de democratie kan slechts in de vrijheid ademen. Dat is het probleem met Poetin.
Op 23 juli 2014 eerden wij onze doden op een authentieke en waardige manier.
Willem Witteveen hield, net als ik, van Russische intellectuelen en dichters. Wederom is het woord aan Anna Achmatova (1889-1966):
Duifje, zuster, zon van ’t bestaan!
Ik verlaat jou en jij blijft leven,
Maar jij zult mijn weduwe wezen,
En voor nu…
Vaarwel ik moet gaan!