Op veel plekken in het Midden-Oosten biedt de politieke islam meer mogelijkheden om aan de macht te komen en wraak te nemen op de wereld dan de seculiere ideologie. Dat hebben de oprichters van het IS-kalifaat angstaanjagend goed begrepen.
Islamitische Staat is één jaar oud. De islamitische blitzkrieg oogstte bewondering en angst in de wereld. ISIS was al in 2010 actief als opvolger van de Iraakse Al-Qa’ida. De organisatie werd door Amerikaanse troepen een verpletterende slag toegebracht, waarmee de slagkracht van Al-Qa’ida in Irak werd geminimaliseerd.
Maar de politieke toestand in Irak werd met de dag slechter, en daar hadden de terroristen baat bij. De sjiieten hebben het verpest – zij kozen niet voor een seculier systeem, maar voor sjiitische fundamentalisten.
Front
De Iraakse premier Nouri al-Maliki bracht zijn land volledig onder Iraanse paraplu. De sjiitische milities die eerder oorlog voerden tegen westerse geallieerde troepen, vormden een schaduwleger.
De Iraakse regering deed daar niets tegen. De militiegroepen werden direct of indirect via de Iraanse Revolutionaire Garde opgericht en in leven gehouden.
Het beleid van Teheran was erop gericht om samen met Zuid-Libanon (Hezbollah), Syrië, Irak en enkele Palestijnse groepen een front te vormen tegen Israël. Jemen zou later aan deze lijst worden toegevoegd. Maar er was meer aan de hand.
Bondgenootschap
De regerende ayatollahs in Iran wilden ook de soennitische macht naar zich toetrekken. Tot het uitbreken van de burgeroorlog in Syrië was dat beleid een groot succes. Oud-president Mohamed Morsi en met hem de Egyptische Moslimbroederschap zochten toenadering met Iran.
De organisatie had al contacten met Teheran via haar vertegenwoordigers in onder meer Londen. Maar nu moest een bondgenootschap tot stand komen, wat als buitengewoon zorgwekkend werd ervaren in Riyad en in Tel Aviv.
Onderdrukt
De soennieten in Irak waren verontwaardigd over hun marginale bestaan. Het nieuwe Irak bood andersdenkenden weinig ruimte. Zij werden onderdrukt; zelfs hun ministers en parlementariërs waren niet veilig voor het willekeurige optreden van het sjiitische regime. Onder deze omstandigheden begon in 2011 de burgeroorlog in Syrië.
Saudi-Arabië en andere Golfstaten zagen hun kans schoon om de Moslimbroeders en hun geestverwanten los te maken van de Iraanse invloed. Daarnaast investeerden ze in de oorlog tegen de Syrische president Bashar al-Assad.
Wapens
De wapens die ze diverse groepen hebben gegeven, werden veroverd door leden van ISIS. Aanvankelijk oefende het Al-Qa’ida-filiaal Al-Nusra meer aantrekkingskracht uit op jonge moslims dan ISIS.
Het duurde echter niet lang voordat ISIS populair werd onder een grote groep moslims buiten het Midden-Oosten: vooral in Europa en Afrika. De organisatie werd voorzien van fanatieke strijders uit alle delen van de wereld.
Volgens Emerson Vermaat in zijn boek De haat mag niet overslaan naar onze straten. De terreurdreiging door islamitische staat, zouden er in Syrië en Irak bijna veertig trainingskampen voor de jihadisten zijn. Het boek van Vermaat is precieze reconstructie van de jihadistische ontwikkelingen in Irak en Syrië.
ISIS kreeg ook hulp van de leden van de voormalige Ba’ath-partij in Irak. Ook zij zijn getransformeerd tot fundamentalisten. De Ba’ath-leden hebben hun seculiere veren afgeschud.
Wreedheden
De politieke islam biedt meer mogelijkheden om aan de macht te komen en wraak te nemen op de wereld dan de seculiere ideologie van Ba’ath-partij – die niet meer bestaat. ISIS of Da’ash was reeds in 2013 zeer bekend in de regio vanwege de wreedheden die ze pleegden. Maar dat trok weinig aandacht in de westerse media.
Dit veranderde in 2014. In de zomer van 2014 veroverde ISIS in een razend tempo enkele belangrijke gebieden in Irak en Syrië. De genocidale behandeling van de Koerden en de onthoofding van de westerse journalisten en hulpverleners openden de ogen van de westerse media en politici: het kwaad bestaat echt.
Kalifaat
Terecht nam ISIS het besluit om een kalifaat op te richten – terecht, want vanuit het perspectief van ISIS was een logische en noodzakelijke stap. Op 5 juli 2014 verscheen de leider van ISIS in de grote moskee van Mosul als kalief van het kalifaat.
Islamitische Staat behoorde al tot de realiteit van het Midden-Oosten. Over begrippen kalief en kalifaat schreef ik in opdracht van maandblad Juist een essay dat in het volgende nummer zal verschijnen.
Ook daar kom ik tot de conclusie dat het oprichten van een islamitische staat als kalifaat niet onlogisch was.
Afwachtend
IS werd niet geconfronteerd met enorme tegenstand van de zijde van gewone moslims in het Midden-Oosten of elders. Afgezien van sjiieten reageert de rest zeer passief en afwachtend.
Dat kan liggen aan de wreedheden die IS heeft begaan, maar deze stilte van de meerderheid is even vreeswekkend als de snelle opmars van IS.
Islamitische Staat drijft op een rivier van bloed. De politieke islam heeft de zoveelste perfecte moordmachine voortgebracht.