De zachte krachten lijken, heel geleidelijk, veld te winnen in het bedrijfsleven. Steeds meer ondernemers geven hoog op van spirituele technieken en inzichten. ‘De kunst is om dicht bij jezelf te komen.’
Hij was de wonderlijkste hoogleraar van Nederland. Ruim een jaar geleden nam Business Universiteit Nyenrode afscheid van de toen 89-jarige prof.dr. Paul de Blot, een in Indonesië geboren pater, oud-commando, atoomfysicus en gediplomeerd clown.
In 2006 mocht hij als eerste de leerstoel Business Spiritualiteit bekleden. Enthousiast legde De Blot uit hoe zakendoen aan kwaliteit wint door bezieling. Managers moeten uitgaan van de diepste verlangens van hun organisatie en dienen oog te hebben voor de menselijke maat.
De benadering van de bejaarde jezuïet staat niet op zichzelf. Het is in het bedrijfsleven al lang niet meer taboe om te getuigen van de waarde van spirituele inzichten en technieken. Bekende ondernemers geven hun visie op de betekenis van zachte krachten, managers spreken enthousiast over ‘dienend leiderschap’, meditatie en mindfulness worden aangeprezen als middelen om beter te presteren, spirituele ondernemers hebben zich verenigd in een netwerk.
Business-spiritualiteit
De trend is al langer gaande, vertelt Sharda Nandram (48). ‘Maar het is inderdaad voor ondernemers gewoner geworden om uit te komen voor hun geestelijke drijfveren. Spiritualiteit is een populair thema. En dat merk je in de zakenwereld.’
Nandram houdt aan Nyenrode het gedachtegoed van De Blot in ere. De in Suriname geboren associate professor is gewend om te doceren. Om structuur aan te brengen in alle fenomenen die onder het begrip business-spiritualiteit vallen, brengt ze een verhelderende driedeling aan.
Het meest abstract is de filosofisch-religieuze dimensie van spiritualiteit. Het gaat dan om existentiële vragen. Waartoe zijn wij op aarde? Wat wil ik bereiken? De inspiratie komt vaak uit het Oosten. Stromingen als het boeddhisme bieden de naar zingeving hunkerende westerling geestelijk voedsel.
Johan Witteveen is een exponent van deze vorm van spiritualiteit. De oud-minister van Financiën vraagt graag aandacht voor het universele soefisme. Deze stroming gaat uit van de eenheid van de wereldgodsdiensten. De grondlegger, de Indiase mysticus Hazrat Inayat Khan (1882-1927), bracht een boodschap van harmonie en liefde.
Zijnsstatus
Op een tweede niveau zien we spiritualiteit in de waarden die ondernemingen moeten uitdragen. Ondernemers doen hun best de indruk te wekken dat ze zich zorgen maken om de wereld en het nageslacht. Ze hebben de mond vol van duurzaamheid en servant leadership, wat betekent dat zij luisteren naar anderen, zich dienstbaar opstellen en zich inzetten voor de publieke zaak.
Nandram kent een aantal voorbeelden van ondernemingen waar zulke waarden vooropstaan. Zoals het Indiase IT-bedrijf Wipro. ‘Daar dragen ze een idealistische filosofie uit. De directie doet al het mogelijke om corruptie tegen te gaan en integer zaken te doen. En het Amerikaanse voedselbedrijf Tyson Foods propageert naastenliefde. Het doet veel aan liefdadigheid en heeft zijn klanten aangespoord een multicultureel gebedenboek te downloaden.’
Is die spiritualiteit ook in Nederland waarneembaar? Is de Rabobank bijvoorbeeld idealistischer dan ABN AMRO? Nandram: ‘In principe heeft de Rabobank als coöperatie een andere opzet. Maar de oorspronkelijke bedoeling verwatert vaak snel. Nederlandse bedrijven denken niet zo goed na over hun identiteit. Een inspirerende topman kan wel een stempel drukken op een onderneming.’
Het meest praktisch is het derde niveau van business-spiritualiteit. Het gaat hier om bepaalde technieken die vermindering van stress als gewenst effect hebben. Ze vereisen niet per se een levendige interesse voor spirituele zaken. Ze worden vooral als nuttig beschouwd. Mediteren om beter te presteren – daar komt het eigenlijk op neer.
Zo heeft transcendente meditatie zich geruime tijd in een flinke populariteit kunnen verheugen. De ‘Wetenschap van Creatieve Intelligentie’ werd uit India overgebracht door Maharishi Mahesh Yogi (1918-2008) en leert het nut van intens concentreren. De vroegere baas van Scarlet Telecom, Paul Gelderloos, is een bekende propagandist. Hij is directeur van TM Nederland en zegt het aanbieden van trainingen te zien als zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid.
Tegenwoordig is mindfulness erg in de mode. Het is een aandachtstraining die wortelt in het boeddhisme. De bedoeling is mentale bewustwording te stimuleren door zeer aandachtig handelingen uit te voeren. Aanvankelijk werd ze in het Westen gebruikt om patiënten te leren omgaan met chronische pijn, maar nu wordt de therapeutische waarde voor iedereen benadrukt.
Onrust
Sharda Nandram vindt het zeer begrijpelijk dat ondernemers zich storten op meditatie en mindfulness. ‘Zulke technieken leren onrust in je hoofd te minimaliseren. Ze leiden tot verstilling. Met als gevolg dat je dieper ervaart wat echt essentieel is in het leven en je scherper belangrijke van onbelangrijke zaken kunt onderscheiden. Dat is van grote waarde voor zakenmensen die overstelpt worden met informatie.’
En zo groeit in de zakenwereld geleidelijk het besef van het belang van geestelijk kapitaal. Waarbij overigens geen sprake is van een spirituele revolutie. Het aantal belangstellenden voor een soefidienst blijft, ondanks de inspanningen van Witteveen, uiterst gering. En veel ondernemers zullen stiekem moeten grinniken als zij oud-Rabo-topman Herman Wijffels horen vertellen dat het goed is om door zazenmeditatie ‘even uit je hoofd in je zijnsstatus te komen’.
Soms zullen ze ook terugdeinzen voor de kosten van spiritualiteit. Toen Byron Katie, de Amerikaanse die met haar methode The Work de kracht van positief denken laat zien, voor een business event naar Amsterdam kwam, waren de deelnemers 1.600 euro kwijt. De markt van welzijn en geluk biedt volop mogelijkheden voor slimme ondernemers. Bij de dood van de Maharishi werd zijn vermogen op 4 miljard euro geschat. Het moet een opbeurende gedachte voor iedere ondernemer zijn: met spiritualiteit valt aardig wat geld te verdienen.