Het ontwikkelen van een kritische blik door middel van studie lijkt te helpen tegen radicale ideeën. Jason W. van de Hofstadgroep kwam tot inkeer na het lezen van Plato.
Tweede Kamerlid Ahmed Marcouch (45, PvdA) sprak onlangs harde woorden over subsidies die ‘beunhazen’ ontvangen voor de bestrijding van radicalisering. Dure consultants en trainingsbureaus grossieren in het geven van trainingen, expertmeetings en seminars. Ook zogeheten zelforganisaties zien kansen voor hun activiteiten, stelde Marcouch.
‘Er zijn nogal wat allochtone vrijwilligersorganisaties die nu beginnen met een brainstorm over hoe radeloze ouders op te vangen. Of hoe ze jihadplannen uit eigen kring goed kunnen melden. Ze nemen hun tijd. Het lijkt wel of zulke organisaties vooral oog hebben voor de subsidiestromen, in plaats van zich bezig te houden met wat zich al afspeelt in de gemeenschap die zij vertegenwoordigen.’
Marcouch pleit er daarom voor dat alle subsidies openbaar worden gemaakt, inclusief de activiteiten die van dat geld worden ontplooid. Zijn pleidooi is welkom in een tijdperk waarin geld gul uit de subsidiekraan lijkt te stromen voor iedereen die meent radicalisering te bestrijden.
Deradicalisering
Vergelijkbaar hiermee is de periode 2005-2011, toen 28 miljoen euro aan subsidie werd verstrekt aan projecten die radicalisering moesten bestrijden. Helaas zijn de uitkomsten nooit geëvalueerd; niemand weet dus wat werkt en wat niet.
Inmiddels worden er ook programma’s ontwikkeld die teruggekeerde Syriëgangers moeten deradicaliseren. Er zijn naar schatting zo’n 160 Nederlanders naar Syrië en Irak afgereisd om daar bij te dragen aan het opbouwen en uitbreiden van een islamitische staat. Zo’n twintig Nederlanders zijn in het gebied omgekomen, ruim dertig keerden de afgelopen twee jaar terug.
Als er bewijs is dat zij hebben deelgenomen aan de gewapende strijd, dan volgt een strafrechtelijke aanpak. Is dat niet het geval, dan wordt er een traject aangeboden om hen te laten terugkeren in de samenleving. Naast hulp bij het vinden van woonruimte en een baan of opleiding, vormt een deradicaliseringscursus ook een van de onderdelen.
Mistig
Vooralsnog is het volgen van een dergelijk programma niet verplicht, hoewel de Haagse burgemeester Jozias van Aartsen (VVD, 66) al aangaf dat hij dat graag anders zou zien. ‘De hele nazorg valt of staat nu met vrijwillige medewerking van de betrokken terugkeerder, die op elk moment in het proces kan afhaken zonder dat dit enige consequentie heeft.’
Maar afgezien van de noodkreet van Van Aartsen, die ook stelde dat gemeenten de expertise missen om met terugkeerders om te gaan, blijft het mistig wat die programma’s precies inhouden of wat ze kosten. Vragen erover worden niet beantwoord, omdat de kwestie politiek gevoelig ligt. Immers, gaat de Nederlandse overheid bepalen welke vorm van islam deze terugkeerders wel of niet mogen aanhangen?
Alternatieve ideologie
Deradicalisering kan niet zonder de radicaal een alternatieve ideologie te bieden, zo wordt onder meer betoogd in de in 2007 uitgevoerde studie Teruggang en uittreding. Processen van deradicalisering ontleed, die in opdracht van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding werd uitgevoerd. ‘Het blijkt contraproductief te zijn wanneer de persoon die met de radicaal in discussie gaat, de houding heeft dat hij de radicaal wil overtuigen van diens ongelijk. Deze houding leidt juist tot extra stelligheid.’
Beter is het om de geradicaliseerde aan te sporen de eigen ideologie nog eens kritisch te bekijken. Daarom kunnen deradicaliserende gesprekken het best worden gevoerd door iemand die dezelfde ideologie heeft aangehangen, of er in elk geval inhoudelijk goed mee bekend is. Die moet vervolgens een tegen-ideologie bieden. Maar de onderzoekers geven geen antwoord op de vraag welke tegen-ideologie dat dan moet zijn.
Plato
Het ontwikkelen van een kritische blik door middel van studie lijkt vooralsnog een benadering die heeft gewerkt voor sommige leden van de Hofstadgroep – die in 2006 werden veroordeeld wegens deelname aan een criminele organisatie. Jason W. (29), die bij zijn arrestatie in 2004 een handgranaat naar de politie gooide, werd aanvankelijk in zijn cel nog bozer en extremer. Dat veranderde pas toen hij een studie via de Open Universiteit ging volgen, zo vertelde hij bij het hoger beroep van zijn strafzaak in het najaar 2010.
Vooral het lezen van Plato maakte grote indruk: ‘Die stelde zijn eigen opvattingen aan sterke kritiek bloot.’ Zijn voormalige ideologie was volgens W. niet bestand tegen kritiek: ‘Door mijn studie heb ik een kritische houding ontwikkeld. Ik zag dat veel wetenschappelijke feiten zich moeilijk laten inpassen in het religieuze wereldbeeld.’
Kritisch
In Broeders. Tien jaar na de moord op Theo van Gogh van Jutta Chorus en Ahmet Olgun, vertelt ex-Hofstadgroep-lid Nouredine el F. (34) eenzelfde ontwikkeling te hebben doorgemaakt.
In de gevangenis zochten hij en Jason W. elkaar ook op voor kritische gesprekken. Hopelijk blijft de overheid bij haar pogingen tot het deradicaliseren van terugkeerders weg van goudzoekers die de subsidiekraan horen stromen, en gaat ze eindelijk voorbeelden uit het verleden evalueren.