De acties van agenten worden harder en slaan over naar andere beroepsgroepen. Mag de politie staken? Het plan is dat agenten geen dossiers meer doorsturen naar het Openbaar Ministerie. Als de patstelling blijft, kan de rechter ingrijpen.
Na zes maanden van ‘publieksvriendelijke acties’ van agenten liggen de vier machtige politievakbonden inmiddels op ramkoers.
Nu minister Ard van der Steur (VVD) van Veiligheid en Justitie niet aan hun eisen voldoet, komen er hardere acties. Na de ministerraad van afgelopen vrijdag zette premier Mark Rutte (VVD) de verhoudingen nog eens extra op scherp met zijn uitspraak dat er een ‘zeer ruimhartig bod ligt’ en er geen geld is voor extra loon.
De politiebonden reageerden ‘woedend’. Ze noemen het bod een sigaar uit eigen doos: de loonsverhoging van 5 procent wordt volgens hen voor bijna de helft gefinancierd uit de eigen pensioenpremies.
De bonden slijpen de messen. ‘We zijn aan het opschalen,’ zegt voorzitter Sanna Eichhorn (53) van de Vereniging van Middelbare en Hogere Politieambtenaren (VMHP), met 1.200 leden de kleinste van de vier bonden. ‘Het publiek zal er meer hinder van ondervinden.’
Meer hinder? Dat is wel erg vriendelijk geformuleerd. De samenleving kan haar borst natmaken. Uit protest tegen de ‘politieke halsstarrigheid’ van de minister wordt eraan gedacht om agenten van de vreemdelingenpolitie niet langer te laten meewerken aan het uitzetten van afgewezen asielzoekers.
Ook sturen politiemedewerkers mogelijk geen dossiers meer door naar het Openbaar Ministerie, waardoor nog meer zaken op de stapel belanden. Verder worden acties voorbereid voor Prinsjesdag.
De sterke arm van de politie krijgt bovendien ondersteuning. Het stakingsvirus onder de agenten is volgens de FNV overgeslagen naar andere beroepsgroepen. Onder anderen onderwijzers, gevangenisbewaarders, douaniers, bus- en tramchauffeurs en ambtenaren van gemeenten, provincies, energiebedrijven en de afvalverwerking overwegen ‘keiharde acties’.
De geest is uit de fles. Dreigen net als in 1983 maandenlange ambtenarenstakingen het land plat te leggen?
Geen krimp
De acties begonnen dit voorjaar vriendelijk met minutenlang toeterende politiewagens op onder meer de Dam in Amsterdam en het Stadhuisplein in Eindhoven. Van der Steur gaf geen krimp. In april reden politiewagens met opzet langzaam op de snelweg en veroorzaakten files. In juni waren politiebureaus tijdelijk dicht voor aangiften. Veel burgers toonden niettemin begrip.
Toen agenten de etappe van de Tour de France door Rotterdam wilden stilleggen, dreigde Van der Steur samen met burgemeester van Rotterdam Ahmed Aboutaleb in een brief met een gang naar de rechter. Na die aanmaning bleef het bij spandoeken aan de Erasmusbrug en agenten die langzaam voor de reclamekaravaan uit fietsten.
De schade van ‘publieksvriendelijke acties’ is meestal gering. De afspraak geen bon te geven voor maximaal 40 kilometer te hard rijden, heeft de schatkist nu al 70 miljoen euro minder inkomsten opgeleverd en dat bedrag loopt verder op.
Zondag 9 augustus liet de politie verstek gaan bij het begin van de voetbalcompetitie. Die actie pakte anders uit dan verwacht. Bij de vier wedstrijden die niet waren afgelast, bleef het dankzij inzet van meer stewards door de clubs opvallend rustig.
Een mooie bijvangst, reageerde voorzitter Gerrit van de Kamp van de ACP, met 25.000 leden de grootste politiebond. Het voetbal kost de politie jaarlijks 300.000 manuren. Dat zou van de politie wel wat minder mogen.
Meest verregaande actie tot nu toe is dat de politie na een 112-melding over een inbraak niet langskomt voor onderzoek. Hetzelfde geldt voor lichte ongelukken. Dat raakt burgers direct, ook al betaalt de verzekering de schade.
Het is bewuste tactiek van de bonden om, zoals woordvoerder Albert Springer van het Landelijk Actiecentrum het zegt, ‘niet meteen vol op het orgel te gaan’. Zo nodig wordt het hele register opengetrokken. De afgelopen maanden hebben de vier politiebonden in het land in totaal 240 bijeenkomsten gehouden waarop leden hun ideeën mochten spuien. Munitie is er genoeg.
Van de 65.000 politiemensen zijn 58.000 lid van een van de bonden. Door die uitzonderlijk hoge organisatiegraad kunnen zij het de minister en de samenleving knap lastig maken. De beroemde spotprent parafraserend van politiek tekenaar Albert Hahn ter gelegenheid van de spoorwegstakingen van 1903: ‘Gansch het raderwerk staat stil als de sterke arm het wil.’
Mogen agenten wel staken of zijn zij onmisbaar om de openbare orde en veiligheid te bewaken?
Grondrecht
Nederland heeft geen stakingswet. In 1986 heeft de Hoge Raad het recht op staking erkend op grond van artikel 6 van het Europees Sociaal Handvest. Stakingen zijn volgens de hoogste rechter rechtmatig als er een breekpunt is bereikt in de cao-onderhandelingen met de werkgever en als ze tijdig zijn aangekondigd. Die vrijheid geldt sindsdien ook voor politieagenten.
Stakingsrecht is in Nederland door rechters vormgegeven. Als de bonden zich houden aan de afgesproken spelregels, verbiedt de rechter een staking alleen als de samenleving ontwricht zou raken of derden onevenredig veel schade zouden lijden.
Ook de duur van een staking kan een verbod uitlokken. Als de stakingen voortduren, moet het op een gegeven moment afgelopen zijn. Zoals president Meindert Wijnholt van de rechtbank Den Haag het in 1983 in reactie op de ambtenarenstakingen zei: ‘Het recht dat je hebt om te staken, betekent immers niet het recht dat je hebt op het winnen van de staking.’ Over de poststaking zei hij: ‘Het mocht, maar het mag niet langer.’
Als agenten het werk helemaal zouden neerleggen en geen spoedmeldingen meer doen, zijn de openbare orde en veiligheid in het geding.
‘Met de huidige plannen voor acties is er nog geen sprake van dreigende ontwrichting van de samenleving,’ zegt hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp (51) van de Universiteit van Amsterdam. ‘Sommige acties zijn hinderlijk, maar dat is inherent aan stakingen.’
Alle ruimte dus voor actie. Door een recent arrest van de Hoge Raad is het stakingsrecht nog eens aanzienlijk uitgebreid. Op 19 juni oordeelde de hoogste rechter dat naleving van de spelregels niet langer ‘een zelfstandige voorwaarde is voor de rechtmatigheid van een collectieve actie’.
De rechter moet alle omstandigheden meewegen: aard en duur, de verhouding tussen actie en doel, de veroorzaakte schade en de belangen van de werkgever of derden.
Verhulp signaleert een verschuiving met grote gevolgen: ‘We zullen moeten wennen aan méér stakingen.’ Hoe de politiestaking afloopt? ‘We zijn nu nog in het stadium van op de borst trommelen. Het publiek ziet het apengedrag voor de bühne, maar achter de schermen wordt druk overlegd.’
Er is een patstelling, zegt voorzitter Eichhorn van de VMHP. Met hardere acties hopen de politiebonden minister Van der Steur op de knieën te dwingen. Dat zou een precedent betekenen voor alle ambtenaren. Als de partijen er niet uitkomen, moet de rechter de knoop doorhakken.
Elsevier nummer 34, 22 augustus 2015