Een oude wens van velen is in vervulling gegaan: de nationale politie. Een moeilijk politiek besluit wordt ten uitvoer gebracht. Ruim dertig jaar is er gediscussieerd over de oprichting van een nationale politie.
Professor Cyrille Fijnaut, een eminent rechtsgeleerde, bepleitte al lang geleden de oprichting van een nationale politie. In De geschiedenis van de Nederlandse Politie legt Fijnaut uit dat de Nederlandse politie in hoge mate van Franse herkomst is. Daarom worden begrippen zoals ‘(hoofd)commissaris van de politie’ gebruikt om hogere politiefunctionarissen aan te duiden.
De politie als modern fenomeen is een Franse uitvinding. De politieminister van de Franse modernisten, J. Fouché, is wellicht de godfather van het begrip ‘politie’. Fouché speelt een cruciale rol in de roman Les Misérables van Victor Hugo uit 1862.
Breuk
In 1810 begon het avontuur van het politiewezen in Nederland. Daarover schrijft Fijnaut: ‘De vestiging van dit politiestelsel vormde voor Nederland in allerlei opzichten een grote breuk met het verleden. Voor die tijd was er hier geen politieapparaat dat op een uniforme manier stelselmatig over het gehele land was georganiseerd, dat permanent controle kon uitoefenen op het doen en laten van de bevolking en dat zelf het vermogen had protest en verzet de kop in te drukken.’ Kortom, de politie is een onderdeel van de moderne staat.
De moderne staat beschouwt zichzelf als de levensbron voor een volk. Daarom moet de staat worden 24 uur per dag worden beschermd.
Nu is het anders. De staat wordt nu in termen van collectieve belangen gedefinieerd die onder welke omstandigheid dan ook moeten worden beschermd. Wat zijn die belangen? Veiligheid, vrijheid en gerechtigheid. Er zou geen veiligheid zijn zonder de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer van de burgers.
Dit was in de negentiende eeuw niet echt de doctrine. De politie als symbool van het geweldsmonopolie in dienst van een democratische grondwettelijke macht is in de tweede helft van de twintigste eeuw uitgevonden.
Hoeder
Nu wordt de politie gezien als hoeder van de rechtsstaat die de vrijheden van de burgers moet garanderen. De politie is er niet om te knuppelen of persoonlijke macht te beschermen. De Nederlandse politie is er opdat de vrijheid, de gelijkheid voor de wet en de gerechtigheid in de publieke ruimte zegevieren.
Wat was er mis met de oude situatie, waarin Nederland in 26 korpsen was verdeeld?
Nederland kende 26 politiegebieden met 26 autoriteiten en lokale belangen. Dat was een absurde toestand voor een klein landje. Maar ergens wel begrijpelijk. Van oudsher is in Nederland de macht – en de organisatie van de macht – versnipperd, om machtsmisbruik te voorkomen. Nederland verdeelde zichzelf daarom in talloze stukjes en gebiedjes.
Overlegcultuur
De versnippering van de macht had ook een ander effect: de overlegcultuur. Niets kan in Nederland zomaar doorgang vinden. Alles is onderwerp van overleg. Een mooie traditie, die de bestuurders matigde in hun ambities.
Ook zijn bestuurders en autoriteiten op die manier gedwongen om rekening te houden met andermans belangen. Hierdoor ontstaat stabiliteit en evenwicht tussen groepen en gebieden. Het werkte perfect, behalve voor veiligheidsvraagstukken.
De hedendaagse geglobaliseerde samenlevingen functioneren anders dan vroeger. Er zijn geen grenzen meer. Criminele handelingen zijn vaak grensoverschrijdend. Competitie of concurrentie tussen verschillende korpsen is funest voor het politiewerk in de 21ste eeuw.
Bovendien is Nederland veel te klein om in deze flexibele wereld over 26 korpsen en commandostructuren te beschikken.
Trager
Het begrip ‘tijd’ is ook veranderd. Vroeger ging de tijd trager. Er was meer tijd voor overleg en gedachtewisseling.
Maar nu, dankzij technologie en transport, gaat alles veel sneller. De tijd gaat te snel voor ons bevattingsvermogen – 26 politiekorpsen, overlegorganen en autoriteiten zouden een onnatuurlijke traagheid teweegbrengen in een snelle tijd.
De kostenbesparing was ook een belangrijk argument. Het is werkelijk belachelijk dat de ICT van de Nederlandse politie niet in onderlinge samenhang kan functioneren. Er zijn zo veel voorbeelden van rare aanbestedingen bij politiekorpsen die soms van pijnlijk gebrek aan kennis getuigen. Nu kan alles op nationale wijze worden geregeld.
Doeltreffender
De specialisatie, het inzetten van bijzondere eenheden voor bijzondere vormen van criminaliteit, kan nu gemakkelijker dan voorheen worden georganiseerd. Dat zou ook het aanbrengen van prioriteiten eenvoudiger en doeltreffender kunnen maken.
Maar we zijn er nog niet. Er moet nog veel gebeuren voordat we van een perfect functionerende nationale politie kunnen spreken.
De oprichting van de nationale politie is een gevoelige en moeilijke operatie.