Bep de Bruin lag tien jaar dood in haar huis in de Rotterdamse Jan Porcellistraat, voordat haar lichaam werd gevonden. 800.000 vijfenzestigplussers voelen zich eenzaam. Gaan zij straks ook onopgemerkt dood?
De onmenselijkheid van het individualisme neemt vreselijke gedaantes aan. Er werd in Rotterdam in een huis een tien jaar oud lijk gevonden. Lijk? Nee, een overleden mens, daar hebben we het over.
Bep de Bruin overleed tien jaar terug op 74-jarige leeftijd in haar huis. Dat viel niemand op. De vrouw werd gevonden nadat bouwvakkers de politie inschakelden, omdat zij geen gehoor kregen toen ze aanbelden. Zij lag dus tien jaar lang eenzaam in haar huis.
Je kunt in Nederland blijkbaar op klaarlichte dag doodgaan, zonder dat het iemand opvalt. De staat betaalde zelfs 120.000 euro aan AOW aan de al lang overleden dame.
Moeder
De Rotterdamse vrouw had nog een dochter, met wie zij al twintig jaar geen contact had, omdat zij ruzie hadden. Maar nu niet meer – speelt de erfenis mee? Omdat we de feiten niet kennen, kunnen we daar niet over oordelen.
Maar hoe zit het met de buren in de Jan Porcellistraat? Hoe zit het met de wijk waar zij woonde? Hoe zit het met de gemeente Rotterdam? Hadden ook zij ruzie met deze vrouw?
Dit is niet alleen maar een Rotterdams probleem en evenmin ben ik van plan om deze specifieke wijk aan een moreel onderzoek te onderwerpen. Het is een maatschappelijk probleem.
Om de dag
Tv-programma EenVandaag had een geslaagde uitzending over de eenzaamheid onder de ouderen, een fenomeen dat vooral in de grote steden voorkomt.
In Amsterdam wordt om de dag een persoon gevonden, die langer dan 24 uur onopgemerkt dood in een woning lag. Uit onderzoek is gebleken dat tussen 2005 en 2012 alleen al in Amsterdam 248 lijken werden gevonden van mensen die langer dan twee weken overleden waren.
Wie de cijfers van het Nationaal Ouderenfonds bestudeert, beseft hoe ernstig het probleem is: er wonen in Nederland 2,6 miljoen vijfenzestigplussers, van wie 800.000 zich eenzaam voelen en 100.000 zelfs ernstig tot uiterst eenzaam. Gaan zij straks ook onopgemerkt dood?
Onbesproken moreel probleem
Ik voel me onprettig bij deze feiten. De superioriteit van de Europese cultuur gaat tegenwoordig kennelijk gepaard met onopgemerkt doodgaan zonder begraven te worden.
Dit is wellicht het grootste en omvangrijkste morele probleem waarmee Nederland nu kampt, omdat het totaal onbesproken blijft. Het probleem is wezenlijk verbonden met onze manier van leven.
Elke discussie erover raakt een gevoelige snaar. Het individualisme is een van de fundamenten van een vrije samenleving. Een kudde schapen kan niet kiezen.
De democratie veronderstelt dat burgers op een individuele wijze bij morele, politieke en economische vraagstukken een keuze maken. Deze vrije keuze ligt ten grondslag aan de verdere ontwikkeling van een liberale samenleving.
Er zijn gemeenschappen meer
Wanneer de individualiteit uitmondt in egoïsme en narcisme, wordt het juist een gevaar voor een vrije democratische samenleving, zei Alexis de Tocqueville, die al in de 19de eeuw in zijn meesterwerk ‘Democratie in Amerika’ het gevaar van het individualisme zag.
Het gevaar van het individualisme is tirannie. Een tirannieke staat reduceert haar burgers tot teruggetrokken en op den duur wantrouwende individuen. Het individualisme houdt juist de tirannie aan de macht.
Daarom bewonderde De Tocqueville de Amerikaanse versie van het individualisme dat hand in hand gaat met de vorming van gemeenschappen. Dat is nu onze probleem: er zijn geen gemeenschappen meer.
Ontkerkelijking
We belanden langzamerhand in een soort horrorfilm. Onopgemerkt bestaan en doodgaan zouden niet langer een uitzondering zijn. Al heb ik opgemerkt dat het individualisme zonder gemeenschapsdenken het grootste morele probleem van onze tijd is. Wellicht is het ook een van de grootste politieke problemen.
De ontkerkelijking van Nederland heeft een leegte achtergelaten, die door geen andere principes of ideologie is opgevuld. Daarna ging samenleving het atomair bestaan als een onontkoombaar gegeven zien.
Verweesde samenleving
Pim Fortuyn heeft hiervoor een prachtige naam uitgevonden: de verweesde samenleving. Liberalen en sociaaldemocraten hebben te weinig belangstelling getoond voor dit probleem, terwijl de verweesde samenleving toch ook een politiek vraagstuk is. Het gebrek aan sociale en morele cohesie kan op den duur tot gebrek aan politieke cohesie leiden.
Desalniettemin zwijgt iedereen over dit probleem. Gaan we onopgemerkt bestaan? Gaan we onopgemerkt dood? Gaan we het eenzame bestaan en de eenzame dood als een soort postmoderne natuurramp zien waartegen we niks kunnen doen? Of zijn we bereid om erover te praten?
Lijken op de grond en niet in de grond duiden op een ramp. Een morele ramp.