Het woonakkoord is er al. De schaduwpremier Alexander Pechtold (D66) stond enthousiast iedereen te woord. Maar hij heeft slechts 12 zetels! De schaduwpremier verdedigde ook nu met passie een akkoord dat hij altijd verkeerd had gevonden.
De Kunduz-coalitie schafte juist de aflossingsvrije hypotheek af. Maar nu wordt deze weer gedeeltelijk ingevoerd. Niemand vroeg Pechtold waarom hij bij beide akkoorden zo enthousiast was.
De economische realiteit dwingt rabiate politici als Pechtold om langzamerhand hun dogma’s en bijgeloof op te geven. Dit is een goede zaak: bijgeloof hoort niet bij de politiek-economische besluitvorming thuis.
Pechtold was ooit woedend op en verontwaardigd over premier Mark Rutte (VVD) vanwege de steun van de SGP aan het kabinet-Rutte I. Dieper dan dat kon de VVD niet zakken, volgens de leider van D66. Maar deze week zat hij vrolijk naast de leider van de SGP om samen het woonakkoord te presenteren. Zonder de SGP kon Pechtold geen schaduwpremier zijn. Maar zo lang de staatsmedia in Hilversum Pechtold steunen, hoeft hij zijn keuzes niet uit te leggen.
Eerste Kamer
Er is ook nog een constitutioneel probleem. Dit kabinet heeft een meerderheid in de Tweede Kamer. Het Nederlandse volk heeft op basis van campagnes en programma’s de Tweede Kamer samengesteld bij de laatste landelijke verkiezingen.
De leden van de Eerste Kamer zijn een aantal jaar geleden onder andere omstandigheden gekozen. Maar ze dreigen nu regelmatig met veto. Waarom? Is de beoogde wetgeving technisch niet goed? Worden de beginselen van behoorlijke wetgeving geschonden? Worden er besluiten genomen die absoluut niet moeten worden genomen?
Er was nog geen wet. Evenmin werd in de Eerste Kamer een discussie gevoerd over de nieuwe wetgeving. Wel liet de Eerste Kamer zich gebruiken als een politiek instrument en verlengstuk van de Tweede Kamer.
Brits fenomeen
Het tweekamerstelsel is een Brits constitutioneel fenomeen. Aan het einde van de Middeleeuwen voerden de Britten het bicameralisme in. En Nederland? De eerste Grondwet van het Koninkrijk in 1814 kende slechts één kamer. De Belgen wilden hun eigen adel vertegenwoordigd zien in een nieuwe Kamer.
In 1815 werd het tweekamerstelsel ingevoerd: ‘ten einde (…) alle overijling in de raadplegingen voor te komen, in moeilijke tijden aan de driften heilzame palen te stellen, den troon te omringen door een bolwerk, waartegen alle partijen afstuiten, aan de natie eenevolkomene zekerheid te waarborgen tegen alle willekeurige uitbreiding van gezag’.
De bolwerktheorie beoogde te voorkomen dat door massahysterie of stompzinnigheid van politieke partijen wetten ten nadele van de natie zouden worden aangenomen. Maar Johan Rudolph Thorbecke achtte in 1848 de invoering van het tweekamerstelsel ‘zonder grond en zonder doel’. Desondanks wilde men bij de democratisering van Nederland tegenwicht kunnen bieden via de Eerste Kamer.
Kamer van reflectie
De Eerste Kamer wordt behouden met deze redenering: de Eerste Kamer moet driftmatige besluiten tegenhouden. ‘De Eerste Kamer is daartegen een dam,’ aldus Handelingen van de regering en de Staten-Generaal over de herziening der Grondwet 1847-1848. De Eerste Kamer wordt gezien als ‘chambre de réflexion’. Uiteindelijk besloot men later dat ook de Eerste Kamer door het volk moet worden gekozen. Senatoren worden indirect gekozen door de provinciën.
De Staatscommissie van Schaik stelde ooit voor de begrotingsbehandeling tot de Tweede Kamer te beperken. Dit werd overgenomen door de staatscommissie Cals-Donner. Ook werden deze voorstellen overgenomen door het kabinet-Den Uyl. Maar deze motie werd in de Tweede Kamer afgewezen: 68 tegen 63. Wat is nu het probleem?
En nu?
Is de Eerste Kamer nog steeds een instituut dat in moeilijke tijden aan de driften van een meerderheid in de Tweede Kamer heilzame palen kan stellen? Is de Eerste Kamer nog steeds een bolwerk dat het volk tegen het machtsmisbruik door een meerderheid in de Tweede Kamer zou kunnen beschermen? Is de Eerste Kamer nog steeds te beschouwen als ‘chambre de réflexion’?
De Eerste Kamer heeft zich in de afgelopen jaren ontwikkeld tot een soort verlengstuk van de Tweede Kamer. En deze week leverden ze zelf het bewijs daarvoor: de fractievoorzitters van de Tweede Kamer gingen onderhandelen over een woonakkoord dat al reeds in de Tweede Kamer op een meerderheid mocht rekenen.
Ze onderhandelden voor het tot standbrengen van een meerderheid in de Eerste Kamer. Een onthutsend en uniek moment. Daarmee heeft de Eerste Kamer zichzelf, feitelijk opgeheven. De Eerste Kamer is niet langer een dam, een bolwerk, evenmin een ‘chambre de réflexion’.
Uitgeschakeld
Eerste Kamerleden hebben zichzelf uitgeschakeld en is daarmee overbodig geworden. Sterker nog: de Eerste Kamer is op deze manier een bolwerk tegen de rechtstreekse wil van een meerderheid van het volk geworden. Niet de leden van de Eerste Kamer, maar die van de Tweede Kamer zijn in 2012 rechtstreeks gekozen om een regering te vormen, die ook nog de crisis moet bestrijden.
Natuurlijk zijn D66, CDA en andere partijen buitengewoon tevreden over het feit dat de huidige regering in de Eerste Kamer geen meerderheid heeft. Maar ze moeten wel beseffen dat op grond van deze traditie straks zij zelf slachtoffer zullen zijn van de Eerste Kamer. En uiteindelijk zou het Nederlandse volk slachtoffer worden van een constitutioneel systeem dat niet meer functioneert. Wat moet nu gebeuren?
Er moet een debat op gang komen over de positie van de Eerste Kamer. Bovendien zou men ten minste de verkiezingsdatum van de Eerste en Tweede Kamer gelijk kunnen trekken.