De wetenschap verdient respect – zij het niet onvoorwaardelijk. Uit het wangedrag van de Amsterdamse emeritus hoogleraar Mart Bax moeten lessen worden getrokken. Hoogleraren zitten in een rat race en de verleiding om te sjoemelen is groot.
En weer is er een hoogleraar van zijn voetstuk gevallen. Mart Bax, emeritus hoogleraar politieke antropologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, heeft zijn halve oeuvre bij elkaar gefantaseerd, zo maakte een onderzoekscommissie bekend.
Bax schreef een boek over een niet-bestaande vendetta in een Bosnisch dorp, hij zoog publicaties uit zijn duim en maakte zichzelf belangrijker door op zijn cv televisie-interviews te zetten die er vermoedelijk nooit zijn geweest.
Lessen
Hij past in een inmiddels tamelijk lange reeks, waarvan sociaal-psycholoog Diederik Stapel de bekendste maar zeker niet de productiefste was. Het zijn er inmiddels zo veel dat er lessen uit kunnen worden getrokken.
De eerste is dat een professor ook maar gewoon een mens is. Hoogleraren behoren tot de meest respectabele mensen in een samenleving. Ze zijn deskundig, ze zijn slim (soms zelf briljant) en ze leiden honderden andere slimme deskundigen op.
Het is niet voor niets dat ze veelvuldig als experts opdraven in televisieprogramma’s en dat ze regeringen mogen adviseren.
Beloning
De kanttekening is dat hoogleraren, net als andere wetenschapsmensen, in een rat race zitten. Ze moeten aan de lopende band artikelen publiceren om aan uitnodigingen voor congressen, aan subsidies en aan leerstoelen te komen. Daarbij zijn de verleiding om te sjoemelen en de beloning daarvoor groot.
Het publiek en de media moeten daar rekening mee houden: uitspraken van een hoogleraar zijn aanzienlijk betrouwbaarder dan die van een tweedehands autoverkoper – maar ook een professor heeft belangen en een lekkende dakgoot.
Aanzien
Ten slotte zouden universiteiten een beter controlesysteem moeten opzetten. Nagaan of de publicaties waarnaar wordt verwezen werkelijk bestaan en geruchten over fraude serieus nemen.
De wetenschap is en blijft een van de sectoren in de samenleving met een groot zelfreinigend vermogen en verdient nog altijd veel aanzien en respect, zij het niet onvoorwaardelijk.