Adams was in 1781 de eerste, velen zouden hem volgen. Welke Amerikaanse presidenten zijn in Nederland geweest en wat kwamen ze doen?
Het is 24 maart 2014. De Amerikaanse president Barack Obama landt, begeleid door vijf andere helikopters, in de presidentiële helikopter Marine One op het Museumplein. De spectaculaire aankomst is het begin van een twee uur durend bezoek aan Amsterdam. Voor de Nachtwacht wordt Obama geflankeerd door premier Mark Rutte en na een korte persconferentie schudt hij veel aanwezigen de hand. Met een lach verlaat de 44ste leider van de Verenigde Staten de hoofdstad, om zijn bliksembezoek aan Nederland een vervolg te geven in Den Haag. ‘I love your country,’ zegt Obama nog snel tegen Frans Timmermans, destijds minister van Buitenlandse Zaken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Niet veel van Obama’s voorgangers hebben die woorden op Nederlands grondgebied in de mond genomen. Slechts vijf Amerikaanse presidenten hebben tijdens hun ambtsperiode een bezoek aan Nederland gebracht, maar een groter aantal Amerikaanse staatshoofden is wel voor of na hun presidentschap in Nederland geweest.
De eerste Amerikaanse president in Nederland
‘Het land waar ik vertoef, is het eigenaardigste ter wereld,’ schrijft John Adams over Nederland. Adams is de eerste Amerikaanse president die, weliswaar niet tijdens, maar wel vóór zijn regeerperiode in Nederland is geweest. Adams, de tweede president van de Verenigde Staten (van 1797 tot 1801) trekt in 1781 samen met zijn zonen in een pand aan de Keizersgracht in Amsterdam. Kort nadat hij in Nederland is aangekomen, stuurt Adams vanuit de Republiek een brief naar zijn vrouw Abigail. Hij bewondert de Nederlanders om hun inzet: ‘Hun ijver en zinnigheid zouden tot voorbeeld moeten dienen voor de wereld!’
Adams is de eerste ambassadeur van de Verenigde Staten in Holland en arriveert na een korte periode in Frankrijk. Hij beoogt in de Republiek zowel financiële als politieke steun te krijgen voor de onafhankelijkheidsstrijd van de Amerikanen tegen de Britten. Met zijn komst naar Nederland keert Adams ook terug naar zijn Nederlandse wortels. Die leiden naar de Pilgrim Fathers, de Engelse geloofspuriteinen die in de zeventiende eeuw vanuit Engeland naar Leiden vertrekken, om na een aantal jaar de Zuid-Hollandse plaats in te wisselen voor een nieuw bestaan in Amerika.
Jefferson bezocht Nederland om persoonlijke redenen
Thomas Jefferson, die net als Adams ambassadeur in Frankrijk was, reist vanuit Parijs naar diverse steden op het Europese continent. Zo komt hij ook in Nederland. In maart 1788 vertrekt Jefferson eerst naar Amsterdam en vervolgens per gehuurd rijtuig naar Haarlem. Aangekomen in Haarlem maakt Jefferson eigenhandig een schets van paviljoen Welgelaegen, omdat dat is gebouwd in de neoklassieke stijl waar hij van houdt.
Jefferson was president van de Verenigde Staten van 1801 tot 1809, maar verbleef in die functie nooit op Nederlandse bodem. Hij bezoekt Nederland wegens zijn interesse in de architectuur, natuur en windmolens, maar vooral om contact te leggen in de financiële wereld. Jefferson wil een lening afsluiten bij de Amerikaanse bankier Henry Hope, die in Nederland woont.
Zo vader, zo zoon
De zesde president van de Verenigde Staten, John Quincy Adams, woont tijdens zijn jeugd met vader John Adams – de latere tweede president van Amerika – in Nederland. Ten tijde van zijn vaders gezantschap in Den Haag is de jonge John scholier aan de Latijnse school in Amsterdam. Na zijn schooltijd in de hoofdstad studeert Adams rechten in Leiden, maar na twee jaar vertrekt hij naar de Harvard University in Boston om daar zijn studie af te ronden. Later zal hij nog een periode in Nederland verblijven. In 1794 wordt Adams jr. door de toenmalige president George Washington tot ambassadeur van Nederland benoemd, waarmee hij in zijn vaders voetsporen treedt. Het is het begin van een lange, diplomatieke carrière. John Quincy Adams bewoont bewoont het Witte Huis uiteindelijk van 1825 tot 1829, waarmee hij opnieuw zijn vader achternagaat.
De oud-president die troost zocht in Nederland
Millard Fillmore komt naar Nederland om zijn leven een nieuwe draai te geven. ‘Mijn leven is zo monotoon,’ schrijft een gebroken Fillmore in 1855. Hij verliest in korte tijd zijn vrouw en enige kind en wordt daarnaast niet opnieuw gekozen als presidentskandidaat voor de Whig-partij. Een oversteek naar Europa zal hem goed doen, besluit Fillmore. Zo verblijft de dertiende president van Amerika (1850-1853) in oktober 1855 ook een korte tijd in Amsterdam en Den Haag.
De Nederlandse roots van Roosevelt
De eerste Amerikaanse president die daadwerkelijk tijdens zijn ambtsperiode voet aan Nederlandse wal zet, is Theodore ‘Teddy’ Roosevelt. Hij is president van de Verenigde Staten van 1901 tot 1909. In 1907 is Roosevelt in Nederland aanwezig bij de Tweede Vredesconferentie in Den Haag. Als oud-president komt hij nóg een keer naar Nederland, maar aan dat bezoek zal hij gemengde gevoelens hebben overgehouden.
Bij dit tweede bezoek in 1910 is hij op doorreis in Europa, na een jaar lang op wilde dieren te hebben gejaagd in Afrika. In Amsterdam heeft hij volgens tijdschrift Ons Amsterdam een niet geheel fijne ontmoeting met koningin Wilhelmina, die door Roosevelt als ‘burgerlijk en bekrompen’ wordt bestempeld. Waarschijnlijk heeft dat wat te maken met het koele ontvangst van het oud-staatshoofd in Nederland. Wilhelmina vindt het niet nodig om Roosevelt te fêteren en nodigt hem dan ook niet uit voor een overnachting in het koninklijk paleis, terwijl hij een nacht eerder nog in het Belgische paleis heeft mogen slapen.
Minister van Buitenlandse Zaken Reneke de Marees van Swinderen besluit om Roosevelt onder te brengen in het luxueuze Hotel des Indes in Den Haag, dat tot op de dag van vandaag een bedankbriefje van de oud-president in zijn bezit heeft. Roosevelt maakt ook een tocht door Amsterdam, waarbij hij onder meer het gebouw van het Algemeen Handelsblad aandoet en een bezoek brengt aan het Rijksmuseum – waar hij wel een kwartier voor de Nachtwacht blijft zitten.
Hij maakt zich geliefd bij de Nederlanders door zijn Nederlandse roots – zijn familie komt uit Zeeland – maar nog meer door de menigte toe te vertrouwen dat ‘Nieuw-Amsterdam nooit New York had mogen worden’.
Eisenhower: bevrijder van Nederland, later president
Dwight D. Eisenhower ontvangt in 1947 in Amerika een gouden erezwaard. Hij krijgt deze van koningin Wilhelmina als dank voor zijn moedige optreden in de Tweede Wereldoorlog. ‘Ike’ Eisenhower is tijdens de oorlog opperbevelhebber van de Amerikaanse bevrijdingstroepen en zet in 1944 voet op Nederlandse bodem. Hij wordt door de illegale krant De Vliegende Hollander een strateeg van groot formaat genoemd.
Drie jaar later, in 1950, is Eisenhower nogmaals in Nederland. Ditmaal als belangrijk militair bij een NAVO-congres in Den Haag. Als president van de Verenigde Staten, een rol die hij bekleedt van 1953 tot 1961, bezoekt Eisenhower Nederland vervolgens niet.
Vijandige ontvangst voor ‘Johnson Molenaar’
De sympathie voor Amerikaanse presidenten is vijftien jaar na Eisenhowers bezoek grotendeels verdwenen. Dat merkt vicepresident Lyndon B. Johnson als hij in 1963 een bezoek aan Nederland brengt. De Vietnamoorlog is op dat moment volop in gang en in Nederland groeit de afkeer van de Amerikaanse militaire daden in Azië. Maar een bevriend (vice)staatshoofd dat op bezoek is in Nederland mag niet worden beledigd. Om die reden verzinnen de demonstranten de leus ‘Johnson Molenaar’ in plaats van ‘Johnson Moordenaar’.
De vicepresident opent in de RAI in Amsterdam de Voedsel- en Landbouwtentoonstelling en trekt daarna naar Rotterdam en Den Haag. Twee weken later wordt hij in het vliegtuig tot 36ste president van Amerika beëdigd, kort nadat John F. Kennedy is doodgeschoten.
Hartelijke ontvangsten voor Bush sr.
Ook George H.W. Bush brengt als vicepresident een staatsbezoek aan Nederland, in 1983. Dat zijn bezoek hem beter is bevallen dan toentertijd Johnson, blijkt uit het feit dat Bush in 1989, kort nadat hij als opvolger van Ronald Reagan tot president is gekozen, opnieuw naar Nederland komt.
Hij is daarmee de eerste Amerikaanse president sinds Theodore Roosevelt in 1907 die tijdens zijn ambtsperiode een bezoek aan Nederland brengt. George Bush senior wordt dan ook warm ontvangen. ‘Leiden is Georgeous’ is te lezen op verscheidene spandoeken in de Leidse binnenstad.
Ook de afkomst van Bush leidt naar de Pilgrim Fathers, wat zijn bezoek aan deze Nederlandse stad bijzonder maakt. Koningin Beatrix en prins Claus verwelkomen de Amerikaanse president en zijn echtgenote Barbara, waarna het viertal een concert bijwoont in de Pieterskerk in Leiden. Vervolgens bezoeken Bush en zijn vrouw de Amerikaanse school in het nabijgelegen Wassenaar.
In november 1991 komt president Bush opnieuw naar Nederland. Dat jaar is in Den Haag het halfjaarlijks overleg tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten. In de Ridderzaal op het Binnenhof pleit Bush – onder toeziend oog van de Europese regeringsleiders (voor Nederland is dat Ruud Lubbers) – voor een snelle uitbreiding van de Europese Economische Gemeenschap.
Clinton: fan van Nederland
Bush’ opvolger Bill Clinton is in 2011 gastspreker – uitgenodigd door verzekeraar Achmea die zijn tweehonderdjarig bestaan viert – bij een conferentie over ‘de toekomst van Nederland’ in het Friese dorp Achlum. Hij besluit om daarna ook een bezoek aan de hoofdstad te brengen. Daar valt zijn oog op het café op de hoek van de Prinsengracht en Brouwersgracht, waar hij een stuk Nederlandse appeltaart wil proeven (zie kader ‘Hij bleef wel anderhalf uur zitten’). Terug in de Verenigde Staten stuurt de oud-president de eigenaar van het café een brief als dank.
‘HIJ BLEEF WEL ANDERHALF UUR ZITTEN’
Vol trots kijkt Tiel Netel (1965) naar de brief die hij van Bill Clinton kreeg. Het schrijven hangt als een diploma, ingelijst en wel, aan de muur.‘Veel toeristen maken er een foto van en willen op Clintons plek zitten,’ zegt de caféhouder. Netel kan het moment dat de oud-president zijn café Papeneiland in 2011 binnenliep, nog goed herinneren. ‘Eigenlijk verliep alles heel gemoedelijk, een paar man beveiliging, dat was het.’ Clinton bestelde al snel een stuk appeltaart. ‘Toevallig stond er iemand van de NOS aan de bar, in een mum van tijd stond de gracht vol. Maar wij hielden iedereen op afstand. Hij bleef daardoor wel anderhalf uur zitten. ‘Voor de klandizie is het erg goed gebleken,’ zegt Netel. ‘We worden zelfs bij rondvaarttochten genoemd.’ Clinton vroeg uiteindelijk of hij een hele taart mocht meenemen. ‘Dat was natuurlijk helemaal leuk, al moest hij gewoon alles keurig afrekenen,’ besluit Netel lachend.
In 2014, na een lezing in Hotel Krasnapolsky, besluit Clinton opnieuw een stuk appeltaart te gaan proeven, ditmaal op de Amsterdamse Noordermarkt bij Café Winkel. Naar zijn eigen zeggen was ook dit stuk ‘fabulous’.
Deze bezoeken zijn na zijn periode als president van de Verenigde Staten. Clinton bewoont het Witte Huis twee ambtstermijnen, van 1993 tot 2001. Hij bezoekt Nederland als president in 1997, in het kader van de internationale herdenking van Vijftig jaar Marshallhulp in Rotterdam.
Onderweg van Rotterdam naar Den Haag ziet de Amerikaanse president de afslag Delft. ‘Wat is Delft?’ vraagt hij aan een van zijn chauffeurs. Vervolgens verlaat de presidentiële stoet de snelweg bij de eerstvolgende afrit. In Delft valt Clintons oog direct op een poffertjesrestaurant, waarop deze Nederlandse delicatesse moet worden geproefd.
Carter als toerist
Jimmy Carter, president van Amerika van 1977 tot 1981, komt begin jaren negentig onaangekondigd in Nederland op bezoek. Carter kiest Nederland uit – hoe kan het ook anders – voor een driedaagse fietsvakantie. Hij begint zijn fietstocht in Zandvoort, fietst naar Hoek van Holland (via Den Haag) om vervolgens terug te keren naar de Noord-Hollandse badplaats. In 2001 is oud-president Carter opnieuw in Nederland, dit keer bij het departement van Buitenlandse Zaken in Den Haag. Hij komt naar Nederland om te spreken over een samenwerking met het in zijn naam opgerichte Carter Center. Dat is een non-profitorganisatie die wereldwijd vrede wil bevorderen en gezondheid wil verbeteren.
Bush jr. kwam naar Nederland voor een bijzondere reden
Voor het bezoek van de 43ste president van de Verenigde Staten George W. Bush aan de Amerikaanse begraafplaats in Margraten, Zuid-Limburg, in mei 2005, wordt zo’n drieduizend man veiligheidspersoneel ingezet. Bush jr. wordt de derde president op rij die tijdens zijn ambt een bezoek aan Nederland brengt – na zijn vader George H.W. Bush en zijn voorganger Bill Clinton. Hij herdenkt in Limburg samen met koningin Beatrix, premier Jan-Peter Balkenende en vele veteranen, de heldendaden van de Amerikanen en andere geallieerden bij de bevrijding van Nederland aan het eind van de Tweede Wereldoorlog.
Bezoek Obama ‘gezellig’, maar ook lucratief
Weer terug naar het tot nu toe laatste presidentiële bezoek van een Amerikaans staatshoofd aan Nederland. President Barack Obama snelt in zijn 7 ton wegende limousine The Beast over de A4 van Amsterdam naar Den Haag voor een nucleaire top in het congrescentrum World Forum. Ook daar is het staatshoofd maar kort aanwezig om met andere wereldleiders een kernwapenvrije wereld te bespreken. Obama eindigt zijn bezoek met een diner met koning Willem-Alexander en koningin Máxima. Hij noemt zijn korte verblijf in Nederland ‘gezellig’. De kosten van dit bliksembezoek voor de gemeente Amsterdam: 360.000 euro. Maar dat is een schijntje bij wat het oplevert, schrijft burgemeester Eberhard van der Laan aan zijn burgers.