Haar gehoor op een mooie avond in april 2014, een groep vrouwen in Manhattan, was vriendelijk genoeg. Maar toen een van de dames Hillary Clinton vroeg wat zij als het grootste succes uit haar periode als minister van Buitenlandse Zaken beschouwde, moest zij het antwoord schuldig blijven. Dat overkomt haar niet vaak. De dames moesten maar wachten op haar memoires, zei ze. Helemaal onbegrijpelijk was dit moment van zwakte niet. Want hoewel Clinton zich met veel elan op de problemen van deze wereld had gestort, waren opvallende successen uitgebleven in de vier jaar van haar ministerschap. Vooral de ‘reset-knop’ voor de betrekkingen met Rusland had niet gefunctioneerd. In broekpak de wereld rond, maar vaak met lege handen thuisgekomen. Onder meer die magere oogst als minister is Clinton in de campagne voor het presidentschap in 2016 wellicht slecht van pas gekomen.
Lees ook over Clintons voorgangster Condoleezza Rice (2005-2009) en opvolger John Kerry (2013-2017)
Aan de andere kant konden haar kansen wel tegen een stootje. Als de verkiezingen twee jaar eerder waren gehouden, zou Clinton met vlag en wimpel hebben gewonnen van welke Republikeinse tegenstander ook. Tweederde van de Amerikanen had begin 2014 een gunstige indruk van haar. Een veel betere score dan die van president Barack Obama en alle andere politici. De laatste keer dat een voormalige minister van Buitenlandse Zaken president werd, was James Buchanan in 1857. Ook voor Clinton mocht het niet zo zijn.
Ontmoeting met Bill Clinton
Geboren in 1947 in Chicago in een Republikeins milieu, ontplooide Hillary Rodham haar eerste politieke activiteiten voor Barry Goldwater, de Republikeinse kandidaat voor het presidentschap in 1964. Door de Vietnamoorlog schoof zij op naar links. Tijdens haar studie aan Yale ontmoette ze Bill Clinton, met wie ze trouwde en een dochter kreeg, Chelsea. Deze Chelsea bleek later een politieke troef: zij maakte een moeder van de afstandelijke Hillary. Bill Clinton wist haar mee te tronen naar de achtergebleven staat Arkansas, waar hij twaalf jaar gouverneur was – waar de vrouwen als een zwerm bijen om hem heen zoemden.
Hillary bracht het al gauw tot partner in de Rose Law Firm in Little Rock. Toen Bill in 1988 een gooi deed naar het presidentschap, dook tijdens de voorverkiezingen in New Hampshire alweer een vrouw op, Gennifer Flowers, wat voldoende zou zijn om de poging het Witte Huis te veroveren te doen stranden. Hillary, indachtig het liedje Stand by Your Man van Tammy Wynette, bleef achter hem staan. ‘In elk huwelijk is wel eens wat,’ zei ze in een duo-interview op de televisie.
Lewinsky-affaire
Tijdens de verkiezingscampagne voor het presidentschap van haar in 1992 zei Hillary, tot verontwaardiging van miljoenen huisvrouwen, dat ze niet van plan was om thuis te blijven om koekjes te bakken. Haar wens om substantieel werk te doen, werd gehonoreerd: ze kreeg de opdracht om een nieuw gezondheidsstelsel te ontwerpen. Daarbij verloor zij de realiteit uit het oog. Zij wilde het zo groots opzetten dat de politiek er onmogelijk in kon meegaan. Haar moeilijkste periode tijdens het presidentschap van haar man was de Monica Lewinsky-affaire. Deze stagiaire had de president in ernstige problemen gebracht na een escapade in de pantry van het verlaten Witte Huis. Toen dat uitkwam, hield Bill maandenlang de ware toedracht voor Hillary verborgen. Toen hij het eindelijk wel moest opbiechten, was zij zo furieus en vernederd dat ze er serieus over dacht om hem te verlaten. Maar zoals altijd zwalkend tussen politieke opportuniteit en vergevingsgezindheid, besloot zij ook nu te blijven.
Enkele weken later meldde Bill, verzot op peilingen, haar dat vele vrouwen in het land zich afvroegen waarom zij bij hem bleef. ‘Dat vraag ik me ook af,’ luidde haar antwoord. In werkelijkheid begreep ze maar al te goed dat haar politieke toekomst in duigen zou vallen als ze zouden scheiden. Theatraal werd het toen zij uitriep: ‘Als Mandela wel kon vergeven, wie ben ik dan om dat niet te doen.’ Biograaf William Chafe beweert zelfs dat de affaires van Bill en het grote vergeven van Hillary hun band versterkten. Bill had tijdens zijn campagne steeds gezegd dat de Amerikanen door hem te kiezen twee zwaargewichten voor de prijs van een zouden krijgen.
Wel Senator, geen president
Dat bleek eens te meer toen Hillary zich in 2000 kandidaat stelde voor een Senaatszetel in de staat New York. Ze zou het aanvankelijk opnemen tegen oud-burgemeester Rudolph Giuliani, maar die trok zich te elfder ure terug. Ze won uiteindelijk met gemak van de jonge onbekende Republikein Rick Lazio. Daarmee werd zij de eerste voormalige First Lady die zich een plaats tussen de roemruchte honderd Senatoren verwierf. In de Senaat was zij onder meer lid van de Commissie voor de Strijdkrachten. Daar toonde zij zich een havik, tot genoegen van de Republikeinse fractie.
Ongeëvenaard in haar ambitie, legde zij in 2008 de lat nog hoger. Zij wilde terug naar het Witte Huis, maar dan in het Oval Office. Na acht jaar George W. Bush verlangde Amerika naar iets anders. Daarbij kon zij de steun van haar nog altijd populaire man goed gebruiken. De Democratische kandidatuur moest zij gemakkelijk in de wacht kunnen slepen, te meer daar beide Clintons uiterst populair waren bij de zwarte bevolking. Maar Hillary had buiten de waard gerekend – die vertoonde zich in de gedaante van Barack Obama, een welbespraakte maar relatief onbekende zwarte Senator uit Illinois. Met een briljante campagne won hij de Democratische voorverkiezingen en deed Hillary in het stof bijten. De gevoelstemperatuur tussen beiden was uitgesproken laag. Obama deed Amerika een tweede keer versteld staan door ook de beslissende race tegen de Republikein John McCain te winnen.
Ministerschap: geen doorgeefluik van Bill Clinton
Eenmaal president had Obama de grootheid van geest om zijn tegenstander van het vorige jaar de prestigieuze functie van minister van Buitenlandse Zaken aan te bieden. Een vrij riskante onderneming: velen waarschuwden hem ervoor dat hij zo Bill Clinton via de achterdeur als een schaduwpresident zou binnenhalen. Die vrees bleek onterecht. Bill Clinton heeft de president nergens in de wielen gereden, noch probeerde hij om de show van zijn vrouw te stelen. De rolverdeling tussen beide Clintons was voor Hillary aanvankelijk een gevoelig punt. Toen een jonge Congolees haar vroeg naar het standpunt van haar man, ontstak ze in woede en zei dat ze niet het doorgeefluikje voor haar echtgenoot was. Van de giftige rivaliteit met Obama is niets meer over.
Toen de Braziliaanse president Lula da Silva haar bekende dat hij nooit had verwacht dat Obama president zou worden, antwoordde zij met een lach: ‘Nee, ik ook niet.’ Hoe de verhoudingen lagen, blijkt uit het volgende voorval. Toen Clinton op een donderdag in maart 2010 vlak voor haar wekelijkse uurtje met de president te horen kreeg dat haar man met ernstige hartklachten in een ziekenhuis in New York was opgenomen, wikkelde zij zonder iets te zeggen het onderhoud (over Iran) met de president af om daarna de eerste vlucht naar New York te nemen.
Overnachting in het Kurhaus
Een jaar eerder, in maart 2009, had Clinton in Den Haag de grote Afghanistan-top bijgewoond. Ze koos haar verblijf zorgvuldig en stond erop om in het Scheveningse Kurhaus te overnachten, omdat Bertha von Suttner dat ook had gedaan. Von Suttner, een radicale Oostenrijkse pacifiste, logeerde hier tijdens de eerste Internationale Vredesconferentie in Den Haag in 1899. Uit deze conferentie zou later het in Den Haag gevestigde Internationale Hof voor de Vrede voortvloeien. Bertha von Suttner was de eerste vrouw die de Nobelprijs voor de Vrede won. Hillary Clinton noemt haar haar grote voorbeeld.
In april 2011 – het Nederlandse kabinet was intussen gewisseld – waren de rollen omgedraaid. Hillary Clinton verwelkomde de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Uri Rosenthal (VVD) op het Witte Huis om de bilaterale betrekkingen tegen het licht te houden. Door de ogen van de Amerikanen had Nederland inmiddels een andere houding in de wereld aangenomen. Onder het kabinet-Balkenende IV vocht Nederland nog mee in Afghanistan en prees Clinton Nederland voor de ‘leidende rol’ in de G20. Nu, onder het eerste kabinet-Rutte, bereidde Nederland maar een beperkte trainingsmissie in Afghanistan voor, droeg het mondjesmaat bij aan de interventie in Libië en was er geen zicht op nieuwe deelname aan de G20. De veranderde Nederlands-Amerikaanse verhoudingen bleken uit het verschil in welkomstwoorden van Hillary Clinton. Waar ze bij de ontmoeting met Maxime Verhagen (CDA) in 2009 nog zei ‘verheugd te zijn’ haar ‘nieuwe vriend te verwelkomen’, noemde zij Nederland tegenover Rosenthal niet meer dan ‘een gewaardeerd bondgenoot.’
Sterrenstatus
Als minister werd zij gesecondeerd door zwaargewichten als vicepresident Joe Biden, die zich met Irak belastte, en Richard Holbrooke, die zelf graag minister was geworden en nu de portefeuille Afghanistan en Pakistan kreeg toebedeeld. Clinton runde het State Department met vaste hand. Haar reputatie van ijskonijn bleek onterecht. Ze vergat zelden de verjaardag van een medewerker of de geboorte van een kind van een ambtenaar. Haar sterallure straalde af op het hele kabinet. Tegen de bezwaren van menige collega steunde zij de president met zijn verreikende plan voor de hervorming van de ziektekostenverzekering, Obamacare. Clinton kreeg opmerkelijk weinig binnenlandse kritiek te horen. ‘Door haar sterstatus komt ze overal mee weg,’ zei Aaron David Miller, een oud-diplomaat. Vlak voor haar aftreden kreeg zij alsnog wat tegenwind toen de Republikeinse leden van een commissie van onderzoek uit het Congres beweerden dat zij de ware toedracht van de moord op vier Amerikanen in Libië had gepoogd te verdoezelen door het voor te stellen alsof het om een spontane actie en niet om een terreurdaad was gegaan. Clinton tierde: ‘Er zijn vier Amerikanen dood! Wat maakt het uit hoe het precies ging?’