Richard Linklater is zonder twijfel één van de origineelste filmmakers. Hij staat bekend als een regisseur die als geen ander met tijd en dialoog weet te spelen. Een blik op enkele hoogtepunten uit zijn prachtige en succesvolle oeuvre.
Succesvolste filmregisseur
Een recent onderzoek naar filmregisseurs, gebaseerd op recensies van Metacritic, de bekende recensiewebsite voor onder meer films, leverde een lijst op met de honderd succesvolste regisseurs van de afgelopen 25 jaar. De lijst bevat beroemde filmmakers, zoals Woody Allen (op plaats 47), Denis Villeneuve (44), Christopher Nolan (27), Quentin Tarantino (19), Werner Herzog (10) en de Coen Brothers (5). Verrassend genoeg wordt plaats 1 bezet door Richard Linklater.
Meld je hier gratis aan voor de Amerika Update, de wekelijkse nieuwsbrief met de laatste ontwikkelingen over de Verenigde Staten. Elke vrijdag in je mailbox.
De films van Richard Linklater (58) hebben een aantal overeenkomende elementen. Veel van zijn films hebben een erg los en weinig spannend plot. Geen schietpartijen en vergezochte plotwisselingen, zijn films leunen juist op dialoog, narratief en realisme. Ook speelt Linklater geregeld met tijd. Dit doet hij op verschillende manieren. Sommige films spelen zich af in één dag of zelfs maar een paar uur, van andere duren zowel de productietijd als het verhaal meer dan een decennium.
Een goed idee en een camera
Afgezien van een korte film die nooit werd uitgebracht, kan Slacker (1990) als Linklaters eerste echte werk worden beschouwd. Linklater was eind jaren tachtig onbekend in de filmwereld. Met een zelf bijeen gespaard budget van 23.000 dollar besloot Linklater zelf een film te schrijven, regisseren en produceren. Elk jaar neemt de Amerikaanse Congresbibliotheek enkele films op die ‘historisch, cultureel of esthetisch betekenisvol’ worden geacht. Linklaters amateurproject werd in 2012 opgenomen.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Slacker is een vrij experimentele film. De camera focust op een of meer personages die een gesprek voeren, op straat lopen of met een andere dagelijkse activiteit bezig zijn. Na enkele minuten verlaat de camera langzaam de personages en begint een voorbijganger te volgen. Zo is Slacker opgebouwd uit tientallen korte verhaaltjes die in elkaar overlopen. In de film kom je uiteenlopende personages tegen, van Kennedy-complotdenkers tot discussiërende studenten. Linklater liet vrijwel alleen vrienden en kennissen uit Austin (Texas) in zijn film spelen, van bandleden tot hoogleraren.
Linklater geeft in Slacker als geen ander een beeld van de Generatie X (geboren tussen 1961-1980). Die werd gezien als een generatie van treuzelaars (slackers), soms doelloos, lui en ongeïnteresseerd. Linklater speelt hier met zijn filmstijl op in: een doelloos volgen van de ene slacker na de andere. Toch deelde hij deze kijk op de generatie niet. ‘Slackers zien er misschien uit als de buitenbeentjes van de samenleving, maar ze zijn eigenlijk iedereen een stap voor. Ze verwerpen de samenleving en de sociale hiërarchie voordat deze hen kunnen verwerpen.’
Een inzicht in de Amerikaanse cultuur
Na het succes van Slacker lukte het Linklater een studio achter zich te krijgen voor zijn volgende film: Dazed and Confused (1993). Die speelt zich af op de laatste schooldag in de zomer van 1976. De film volgt zowel de net geslaagde als de jongere scholieren. Er gebeurt weinig spannends: hun hoop, angst en onverschilligheid staan centraal. Linklater, zelf geboren in 1960, sprak over de rustige sfeer. ‘Ik herinner me niet dat mijn tienerjaren dramatisch waren. Het ging allemaal om niks. Kaartjes kopen voor Aerosmith, dat was toen iets groots.’ Dat is ook het sterke van de film. Linklater weet zonder overdrijving, onnodige spanning en ongeloofwaardigheid toch dieperliggende kwesties te raken, zoals de beklemming van het leven in de voorsteden, sociale normen en ongerustheid over de toekomst.
Dazed and Confused was een matig financieel succes, maar kreeg vrijwel unanieme lof van critici. De bekende regisseur Quentin Tarantino zei dat de film in zijn toptien aller tijden staat. Een recensie in de The Washington Post stelde dat ‘Dazed and Confused er zo goed in slaagt de Amerikaanse cultuur te reflecteren, dat het er een onderdeel van wordt.’ In Dazed and Confused herken je veel beroemde acteurs die er hun eerste rol in speelden. Met name Matthew McConaughey verwierf faam, maar ook Ben Affleck, Adam Goldberg, Milla Jovovich en Renée Zellweger.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Linklaters unieke manier van regisseren sprak veel acteurs aan. McConaughey vertelde hierover dat ‘Linklater ons een album gaf en zei dat dit was waar hij dacht dat ons personage naar zou luisteren. Niemand doet zoiets, dat is echt baanbrekend.’ Kenmerkend voor zijn films is dat Linklater samen met de acteur het personage vormt en bouwt.
Een gewaagde trilogie
Deze samenwerking met acteurs kwam wellicht op een extreme manier tot uiting in de Before-trilogie. Richard Linklater schreef een script over een jongeman van begin twintig die een vrouw van dezelfde leeftijd in een trein aanspreekt en met haar een dag en een nacht door een stad wandelt. Hij baseerde dit op een vergelijkbare ervaring die hij in Philadelphia had.
Linklater besloot de film in Wenen op te nemen. Hij vroeg Ethan Hawke en de Franse Julie Delpy voor de hoofdrollen. De twee lazen het script en vonden het pretentieus en saai. Linklater, Hawke en Delpy sloten zich een paar dagen op en herschreven het hele script. Deze verregaande samenwerking leidde tot Before Sunrise (1995). De film kreeg zeer positieve recensies. Dit was vooral te danken aan de realistische manier waarop Linklater het verhaal wist te vertalen in film. Geen overdreven romantiek, maar een weergave van een echte menselijke connectie. In Before Sunrise doen Hawke en Delpy vrijwel niets anders dan praten en door Wenen wandelen. De beroemde filmcriticus Roger Ebert noemde de film ‘verrukkelijk en warm’. Ook werd geopperd dat Before Sunrise de beste verbeelding van Wenen was in een film sinds The Third Man (1949) met Orson Welles.
Ondanks het open einde leek de film een op zichzelf staand project. Toch besloot Linklater samen met Hawke en Delpy in 2004 om een vervolg te maken. Dit was een grote gok. Veel critici vonden een vervolg onnodig en waren bang dat het zou afdoen aan het realisme en multi-interpretabele einde van het eerste deel. Toch kreeg het vervolg, Before Sunset (2004) een nog betere ontvangst. De Oscar-genomineerde Before Midnight (2013) maakte de trilogie compleet.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Linklater, Hawke en Delpy sluiten een vierde deel niet uit. De films maken sprongen van negen jaar, dus in 2022 zou een volgend deel kunnen verschijnen.
De trilogie heeft een tragisch element. Linklater zei dat hij de eerste film deels had gemaakt om de vrouw terug te vinden die hij in Philadelphia ontmoette. De vrouw, Amy Lehrhaupt, heeft die film echter nooit kunnen zien: in 1995 stierf ze bij een verkeersongeluk.
Een productietijd van twaalf jaar
In 2000 begon Linklater met wat hij een ‘tijdexperiment‘ noemde te filmen. Hij was al een aantal jaren vader en dacht vaak terug aan zijn eigen jeugd. Linklater had echter teveel ideeën over verschillende aspecten van opgroeien. Voor elke leeftijd andere acteurs gebruiken, zou afdoen aan het realisme. Uiteindelijk besloot Linklater om dezelfde acteurs te gebruiken en twaalf jaar lang elk jaar een stukje te filmen. Het resultaat was Boyhood (2014).
Zo’n project had natuurlijk enorme risico’s. Allereerst moest hij investeerders winnen voor een project dat zich misschien pas na twaalf jaar zou uitbetalen. Ook moest hij acteurs vinden die er twaalf jaar aan wilden meewerken. Dit was vooral lastig voor het hoofdpersonage. Hoe vind je een zesjarig jongetje dat uitgroeit tot een interessant persoon? En wat als hij op z’n twaalfde besluit dat hij er geen zin meer in heeft? En er kan nog veel meer gebeuren in twaalf jaar. ‘Hij [Linklater] zei tegen me dat ik de film moest afmaken als hij plots zou sterven,’ zegt Ethan Hawke, die de vader speelt. Uiteindelijk verliep het project relatief probleemloos.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
In Boyhood volg je Mason Evans Jr. (Ellar Coltrane) die opgroeit met zijn zusje Samantha (Lorelei Linklater, dochter van). De rollen van de gescheiden ouders worden vervuld door Patricia Arquette en Ethan Hawke. Net als met zijn andere films, maakt Linklater Boyhood niet spannend of gevuld met actie. De korte episodes uit de jeugd van Mason zijn ook niet zeer speciaal. En dat is juist de kracht van de film: het bijzondere uit het gewone halen. Spelen met tijd, korte inkijkjes in het proces van opgroeien en zowel personage als acteur ouder zien worden.
Boyhood is wellicht het grootste succes van Richard Linklater. Met een budget van slechts 4 miljoen dollar – de helft van Dazed and Confused – bracht de film bijna zestig miljoen op. De film werd voor zes Oscars genomineerd en Arquette kreeg de prijs voor beste actrice. Van critici kreeg Boyhood zeer positieve recensies. Op Metacritic is Boyhood één van slechts zes films met de hoogste score van 100. In een lijst van The New York Times met de beste films van de 21ste eeuw staat Boyhood op acht.
Meer Linklater?
Linklaters filmografie telt veel meer dan deze kleine verzameling. Zo heeft hij twee keer met animatie geëxperimenteerd, in Waking Life (2001) en in A Scanner Darkly (2006). De stijl van Waking Life is vergelijkbaar met die van Slacker, maar volwassener en experimenteler. A Scanner Darkly is een verfilming van het beroemde gelijknamige boek van sciencefictionauteur Philip K. Dick over een dystopisch Amerika in de nabije toekomst waarin een groot deel van de bevolking drugsverslaafd is. Ook Everybody Wants Some!! (2016) verdient vermelding. Linklater noemde deze film over een openingsweekeinde op een universiteit een ‘spiritueel vervolg’ op zowel Boyhood als Dazed and Confused.
Wellicht is het meest unieke aan Linklaters werk nog wel iets anders. De films kunnen zowel je stemming beïnvloeden – doordat ze vreugde, melancholie of bevlogenheid opwekken – als zich ernaar voegen. Een film als Dazed and Confused kun je keer op keer bekijken omdat een beschouwing zich vormt naar je bui. Je kunt er gefocust naar kijken en meegaan met de dieperliggende sociale vraagstukken, maar je kunt hem ook simpelweg zien als een aangename, boeiende en grappige jarenzeventig trip down memory lane. Dit geldt voor vrijwel al Linklaters films: geen pretenties, vermakelijk, maar ook indringend en scherpzinnig.