Het besef dat de oorzaak van een nederlaag ook weleens bij jezelf zou kunnen liggen, duurt in de politiek meestal maar kort. Tegenstanders aanvallen is makkelijker, blijkt weer eens in de Verenigde Staten en Duitsland, ziet Robbert de Witt.
In de weken en maanden na Trumps door vrijwel niemand voorziene verkiezingszege in november 2016, braken opiniemakers en Democratische strategen zich het hoofd over de vraag hóe het zo heeft kunnen misgaan. Wáár het was misgegaan, was wel duidelijk: in de rustbelt states die Hillary Clinton voor het gemak al had meegeteld in het rijtje staten dat zij als Democraat in haar zak had. Immers, daar woonden arbeiders, en die stemden al decennia liever op linkse Democraten dan op rechtse Republikeinen.
Robbert de Witt (1978) is Buitenlandredacteur bij Elsevier Weekblad. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.
Maar in zulke staten – ook wel flyover states genoemd, omdat welvarende Amerikanen er het liefst alleen maar overheen vliegen, van de rijke Oostkust naar de rijke Westkust – werd plots op zelfverklaard miljardair Trump gestemd. Hij won in Ohio, maar tegen alle peilingen in ook in Wisconsin, Michigan en Pennsylvania. De grieven van de Trump-stemmers waren genegeerd door Clinton en haar partij, was de conclusie. Dat was ruim drie jaar geleden.
CDU verliest al jaren kiezers aan de AfD
Hetzelfde is te zien bij de christen-democratische CDU in Duitsland. Die traditionele machtspartij verliest al jaren op rij kiezers aan de rechts-nationalistische Alternative für Deutschland. Ook dat leidde tot kritisch zelfonderzoek. Bondskanselier Angela Merkel zocht de oplossing in een linkser beleid. Immers, vooral in het voormalige Oost-Duitsland groeit de AfD sterk. En dat deel is nog altijd minder welvarend dan het Westen. Hogere pensioenen, ruimere uitkeringen, daarmee hoopte Merkel het tij te keren.
Maar haar partij was verdeeld. Partijprominent Jens Spahn verwoordde dat toen hij zei: ‘Gelooft iemand echt dat we 10 procent van onze kiezers aan de AfD verliezen omdat de pensioenen te laag zijn?’ Volgens hem en anderen in Merkels partij moest de CDU een strenger immigratiebeleid nastreven. Dat was ruim twee jaar geleden.
Lees ook het commentaar van Jelte Wiersma: Hitler-vergelijking is misselijkmakende actie van Verhofstadt
Inmiddels moet de CDU voortdurend dreigementen uitspreken tegen lokale afdelingen die met de AfD willen samenwerken. Het lijkt vrij weinig uit te halen. Na het enorme verlies bij de verkiezingen in de oostelijke deelstaat Thüringen, werd het de CDU-fractie verboden om te praten met de AfD over een mogelijke coalitie. En nu dankzij steun van de AFD een FDP’er minister-president van Thüringen wordt, is het weer paniek op het CDU-hoofdkantoor. Partijleider Annegret Kramp-Karrenbauer verbiedt opnieuw samenwerking, ‘anders zullen er gevolgen zijn’.
Het gaat er niet eens om dat de AfD niet mag regeren. Nee, de gevestigde partijen mogen zelfs niet regeren met gedoogsteun van de AfD. Hoe dit Duitse cordon sanitaire eruitziet, werd glashelder toen de fractievoorzitter van de socialistische partij Die Linke weigerde om de kersverse FDP-premier te feliciteren: zij smeet een bos bloemen voor zijn voeten en draaide zich om.
Inmiddels zegt de beoogd FDP-premier zich toch terug te trekken en wil zijn partij nieuwe verkiezingen.
Wie gratuliert man einem FDP-Politiker, der sich mit den Stimmen der AfD-Fraktion zum Ministerpräsidenten wählen ließ? Susanne Hennig-Wellsow, Thüringer Landeschefin der Linken, entschied: gar nicht. #Thüringen https://t.co/H6N8h7LNwN pic.twitter.com/Eemn6ww4aK
— DER SPIEGEL (@derspiegel) February 5, 2020
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Nog steeds geen goed antwoord op Trump
De vergelijking met de giftige sfeer in Washington is onvermijdelijk. De jaarlijkse State of the Union eerder deze week was het startschot van Trumps herverkiezing, en steeds meer analisten geven Trump een goede kans in november. Ondanks drie jaar navelstaren, hebben de Democraten nog altijd geen goed antwoord op het fenomeen Donald Trump en zijn populariteit onder kiezers in eerdergenoemde arbeidersstaten.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Liever uiten zij hun frustraties door Trump persoonlijk aan te vallen. De Democratisch leider in het Huis van Afgevaardigden, Nancy Pelosi, had geen bos bloemen om op de grond te smijten. Maar opzichtig, met het besef dat de camera’s haar actie goed in beeld zouden brengen, verscheurde zij de geprinte toespraak van president Trump achter diens rug.
‘Stoere’ onfatsoenlijke acties in Duitsland en de Verenigde Staten, maar gefrustreerde kiezers winnen zij er niet mee terug.