Hoe Trump ook latino’s en zwarte Amerikanen voor zich wist te winnen

Bij alles waarmee Donald Trump is weggekomen, hadden de Democraten lange tijd één geruststelling: al kent hij als persoon geen ondergrens, als politicus heeft hij in elk geval nog wel een plafond. Met zijn beledigingen, doodsbedreigingen aan politieke tegenstanders, criminele veroordelingen en zelfs een coup­poging leek hij weliswaar geen stemmen te verliezen, maar ook niet te winnen: in bijna geen enkel peilingsgemiddelde lukte het hem om de bovengrens van 48 procent overtuigend te doorbreken.

De uitslag van 5 november, voorzien door slechts een handjevol minder prominente peilers, heeft die illusie bruusk aan gruzelementen geslagen. Trump verpletterde zijn Democratische tegenstander Kamala Harris niet alleen in de cru­ciale kantelstaten, hij won als eerste Republikein sinds 2004 met pakweg ­51 procent van de stemmen ook de popular vote.

Democraten zullen massaal bij zichzelf te rade moeten gaan om te bepalen hoe het zo heeft kunnen misgaan. Maar het moet het Harris-kamp inmiddels duidelijk zijn geworden dat een diverser electoraat niet automatisch meer stemmen oplevert, en dat de partij het met ­etnische minderheden alleen niet gaat redden. Ongecontroleerde immigratie is ook voor immigranten een probleem, vooral voor latino’s die zelf wél netjes de regels hebben gevolgd. Daarnaast loopt niet ­iedere zwarte man warm voor een vrouwelijke presidentskandidaat van kleur, en al helemaal niet als ze hierbij door voormalig president Barack Obama op een schoolmeesterachtig toontje op hun ‘verantwoordelijkheid’ worden gewezen.

Zelfs de woede van vrouwen na het schrappen van het federale recht op abortus kon Harris niet aan een overwinning helpen. Horrorverhalen over vrouwen met een miskraam die op de parkeerplaats bij de eerste hulp leegbloedden omdat de foetus in hun baarmoeder nog een hartslag had, waren ook voor conservatieven hartverscheurend. Maar in diverse swing states mochten kiezers zich op 5 november uitspreken over een voorstel om het recht op abortus in de staatsgrondwet te verankeren. Dat gaf Republikeinen de mogelijkheid om pro-choice te zijn, en tegelijkertijd te stemmen op de man die dat referendum überhaupt noodzakelijk had gemaakt.

Deze drie politiek figuren belichamen verbreding GOP

Trumps verbreding van de Grand Old Party (GOP) van een partij voor het bedrijfsleven, de rijke Amerikaan en evangelisch rechts naar een meerderheids­coalitie, lijkt te worden belichaamd door drie politieke figuren: vicepresident J.D. Vance, oud-presidentskandidaat ­Vivek Ramaswamy, en ondernemer en activist Elon Musk.

Vance vertegenwoordigt de blanke arbeider die zich door de Democraten in de steek gelaten voelt, ook al studeerde hij zelf aan het prestigieuze Yale om vervolgens miljoenen te verdienen bij een durfkapitaalbedrijf in San Francisco. Hij groeide op in een verpieterde regio in Ohio die, net als zovele, niet mee deelde in het economische herstel na de coronacrisis en in plaats daarvan disproportioneel te kampen kreeg met hardnekkige inflatie.

Als zoon van Indiase immigranten en auteur van het boek Woke, Inc. personifieert Vivek Ramaswamy het verzet tegen het linkse etiket dat de Democratische partij op etnische minderheden lijkt te willen plakken, bijvoorbeeld als het gaat om het omarmen van genderneutrale voornaamwoorden. De GOP speelde daar handig op in met een televisiereclame die vooral tijdens American-footballwedstrijden werd vertoond. Daarin vertelt Harris aan een interviewer dat ze door de belastingbetaler gefinancierde geslachtsveranderingen voor gevangenen steunt. ­‘Kamala is voor hen/hun,’ besluit het spotje. ‘President Trump is voor jou.’

Ook techondernemer Elon Musk vecht tegen alles wat woke is, bijvoorbeeld op het door hem overgenomen sociale-mediaplatform Twitter, inmiddels X. Daarnaast is hij de meest in het oog springende van een groeiende groep techmiljardairs die de traditionele banden met de Democratische Partij heeft verbroken om aansluiting te zoeken bij de Republikeinen.

In plaats van het rebelse anti-autoritarisme waarmee Silicon Valley groot is geworden, onderscheidt Musk zich door wat techdenker Kim Scott ‘founder mode’ noemt. Daarmee doelt ze op een mentaliteit waarbij de oprichter van een bedrijf, in plaats van samen te werken met bijvoorbeeld directieleden, eenzijdig beslissingen neemt – een leiderschapsstijl die Trump zijn leven lang al in praktijk brengt.

Geen van deze drie boegbeelden is een Trump-supporter van het eerste uur. J.D. Vance noemde Donald Trump in 2016 nog ‘Amerika’s Hitler’ en ‘een ­opioïde voor de massa’. Elon Musk steunde president Joe Biden voordat hij de De­mocraten in 2022 wegzette als een partij van ‘tweespalt en haat’, en in zijn boek Nation of Victims omschreef Vivek Ramaswamy Trump na zijn verkiezings­nederlaag als ‘een slechte verliezer’. Ook de kiezers voor wie ze symbool staan, lijken de nodige voorbehouden te maken. Uit opiniepeilingen blijkt bijvoorbeeld dat een groot deel Trump weliswaar steunt om zijn beleid, maar moeite heeft met zijn retoriek.

Gaan Trumps economische plannen gewenste uitwerking hebben?

Dat biedt Democraten de mogelijkheid om tegenstemmers terug te winnen, een kans die door het Republikeinse pak slaag ironisch genoeg juist groter is geworden. Na zijn verpletterende overwinning heeft Trump geen enkele prikkel meer tot zelfreflectie, en zal hij de uitslag zien als een mandaat voor alles wat hij er in de slotfase van de campagne heeft uitgeflapt. Of het nu gaat om de zinspeling om direct na zijn inauguratie voor één dag een dictator te zullen zijn, of de voorgenomen benoeming van vaccin-ontkenner Robert Kennedy jr. tot minister van Gezondheid.

Vraag is of Trumps economische plannen de gewenste uitwerking zullen hebben. Zo zal zijn plan om Elon Musk tot hoofd van een speciale commissie tegen overheidsverspilling te benoemen tot een gigantisch belangenconflict leiden. Als hoofd van ruimtevaartbedrijf SpaceX heeft Musk bijvoorbeeld miljardencontracten afgesloten met overheidsinstantie NASA, en concurreert hij daardoor ­direct met Blue Origin van Amazon-baas Jeff Bezos.

Inniger band met het bedrijfsleven

Met zakenman Trump als president zullen de banden tussen het bedrijfs­leven en de overheid sowieso inniger, persoonlijker, en daarmee willekeuriger worden. Bezos, die het al eens aan de stok kreeg met Trump tijdens diens eerste presidentschap, lijkt daarop te hebben geanticipeerd: als eigenaar van de krant The Washington Post heeft hij de hoofd­redactie er dit verkiezingsjaar toe bewogen om voor het eerst sinds 1988 geen voorkeur uit te spreken voor een presidentskandidaat.

Het roept de vraag op of een man als Microsoft-oprichter Bill Gates, die ook ­zakendoet met de Amerikaanse overheid, zal worden gestraft omdat hij ongeveer 50 miljoen euro aan de Harris-campagne schonk. Twijfelachtig is ook of ondernemingen blij zullen zijn met de handelsoorlog die waarschijnlijk uitbreekt als Trump inderdaad een handelsbar­rière van 60 procent op Chinese goederen en een heffing van 20 procent op alle import zal instellen. Het leven voor een doorsnee Amerikaans huishouden kan hiermee per jaar zo’n 2.500 euro duurder worden, volgens een berekening van het Tax Policy Center. Een vorm van inflatie die nog hoger is dan tijdens het presidentschap van Joe Biden.

Ook de voorgenomen deportatie van miljoenen illegale immigranten, die voor een groot deel werkzaam zijn in de horeca en de land- en huizenbouw, zal een pijnlijke wissel trekken op de Amerikaanse economie.

Is Trump echt een fascist, zoals zijn voormalige generaals menen?

De komende jaren zullen uitwijzen waar voor Democraten en Republikeinen het evenwicht in dit nieuwe krachtenveld komt te liggen. Het lijkt erop dat het proces wat de Democraten betreft in elk geval op democratische wijze verloopt. Anders dan Trump in 2020 heeft Harris de winst van haar tegenstander wel erkend.

Als de GOP echt is verworden tot een partij met een fascist aan het roer, zoals zowel Harris als Trumps voormalige eigen generaals menen, dan zal dat in de aanloop naar de volgende presidentsverkiezingen – waarbij hij grondwettelijk verplicht is om zich terug te trekken – vanzelf blijken. Al is het tegen die tijd misschien te laat om er nog iets aan te doen.