De polarisatie in Amerika lijkt ieder jaar verder toe te nemen. De kiezer lijkt niet te malen om goede beleidsresultaten, maar ziet liever de tegenstander verliezen. Beide kampen radicaliseren steeds verder, schrijft Mark Thiessen.
Een van de meest revolutionaire innovaties van de democratie was de vreedzame machtswisseling – door de keuze van het volk. Het lijkt nu een vanzelfsprekendheid, maar dat was het zeker niet. De geschiedenis staat bol van de paleiscoups, de gewelddadige opstanden, de dynastieke moorden.
Een van de belangrijkste voorwaarden voor de vreedzame democratische machtswisseling is dat de verschillende onderdelen van een natie in staat zijn om het eens te worden over de grote lijnen. Dan helpt het wanneer je elkaar niet verafschuwt. Dat je met elkaar kan praten. Dat je elkaar tegenkomt op straat, op school, bij verenigingen.
Polarisatie
In de VS is dat niet meer het geval. Ieder jaar lijkt de polarisatie toe te nemen. Republikeinen en Democraten praten niet meer met elkaar. Ze kijken op elkaar neer. Ze begrijpen elkaar niet meer en willen steeds minder met elkaar te maken hebben. Talloze politicologische onderzoeken laten dat inmiddels zien. Het zijn twee steeds verder van elkaar gescheiden identiteitsgroepen geworden.
Door steeds extremere polarisatie is politieke voorkeur in Amerika inmiddels gekoppeld aan de identiteit van kiezers: identiteitspolitiek in optima forma. Gepolariseerde kiezers worden niet langer gedreven door de wens om tot beleidsresultaten te komen. Zelfs niet door de wens om het beste te doen voor het land. De eigenwaarde van veel Amerikanen is afhankelijk van de vraag of hun partij wint of verliest van de tegenstander. Het wordt belangrijker om te laten zien dat je je tegenstander haat, dan dat je van je land of je democratie houdt, zoals de Amerikaanse politieke wetenschapper Seth Masket schreef. Was ‘de ander’ eerst gewoon een politieke tegenstander, tegenwoordig is hij een politieke vijand.
Moordaanslag geen verrassing
Wanneer de woorden en het begrip tussen bevolkingsgroepen verdwenen zijn, wanneer het er enkel nog om gaat dat je zelf wint en de tegenstander verliest in een existentiële, identitaire strijd, dan groeit de kans dat er naar wapens wordt gegrepen. In die context werd een moordaanslag gepleegd op Donald Trump. Die kwam niet eens als een verrassing. De Johns Hopkins-universiteit deed een onderzoek onder politieke experts en liet zien dat in november 2023 – voor de aanslag op Trump – 56 procent van hen een grote kans zag op het verstoren van het electorale proces door politiek geweld.
De steeds verder voortstuwende polarisatie zorgde voor een dynamiek waarin politiek geweld voorstelbaar is. Trump werd slachtoffer van die dynamiek – eentje die hij zelf mede creëerde. De democraten werd verweten dat ze Trump gedemoniseerd hadden, wat ongetwijfeld waar is. Maar wie zonder zonde is, werpe de eerste steen. Er is niemand in het Amerikaanse systeem geweest die zo gretig demoniseerde als Trump zelf.
Hij flirtte met oproepen tot geweld, steunde de gewelddadige bestorming van het Capitool en zette zijn politieke tegenstanders neer als levensgevaarlijke vijanden van het Amerikaanse volk. Wanneer je zo hard je best doet om je eigen achterban te radicaliseren, dan moet je er niet raar van opkijken wanneer de andere kant ook radicaliseert. Laat wel duidelijk zijn: dit rechtvaardigt geen geweld tegen Trump. Het verklaart wel waarom het kon gebeuren.
‘Wij hebben betere schutters’
Hoe ernstig de situatie in Amerika is, lees je terug in een stuk van Jeroen Ansink in dit blad. Hij bezocht de Republikeinse conventie in Milwaukee. Hij ziet een door Democraten betaalde reclamewagen door de stad rijden met de opruiende tekst ‘Trump-Vance, dictator on day one’. Ansink laat Republikeinen aan het woord die zich zorgen maken over eenheid in het land, maar die ook zelf reeds zinspelen op geweld. ‘Het lijkt alsof de democraten een confrontatie wíllen uitlokken,’ zegt de een. ‘Wij hebben betere schutters,’ zegt de ander.
In Amerika is het niet langer vanzelfsprekend dat de democratie voor een vreedzame machtswisseling zorgt. Dat zagen we op 6 januari 2021 en dat zagen we bij de aanslag op Trump. De titel van het stuk van Jeroen Ansink is ‘We zijn ontsnapt aan een burgeroorlog’. De vraag die ik mijzelf stel is: voor hoe lang?