Een nieuw kabinet moet als de bliksem het belastingstelsel onder handen nemen, zegt emeritus hoogleraar fiscale economie Leo Stevens. Elsevier Weekblad sprak met dé belastingexpert van Nederland. ‘Mensen krijgen het gevoel dat ze door het systeem genept worden.’
Elsevier Weekblad: In Den Haag worden nu pogingen gedaan een kabinet van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie te formeren. Er schijnt weinig reden voor optimisme te zijn dat een nieuw kabinet het belastingstelsel gaat herzien.
Leo Stevens: ‘Ik ben van nature niet somber. En herziening is natuurlijk ook een heel breed begrip. Ik denk dat je structurele wijzigingen stap voor stap moet doorvoeren. Dat hoeft niet met een ‘big bang’. Anders ligt dat voor acute problemen, daarvan zijn er veel, die je zo snel mogelijk moet repareren.’
EW: Kunt u daar een voorbeeld van geven?
Stevens: ‘Als de overheid geloofwaardig wil zijn, moet het belastingstelsel geloofwaardig zijn. Dat is thans niet zo. Neem box 3, waarin het vermogen belast wordt. De overheid gaat er nog steeds vanuit dat mensen daar een bepaald rendement halen. Als mensen zich ergens aan ergeren, is het dat ze worden belast voor inkomsten die ze naar hun vaste overtuiging nooit zullen behalen. Dan voelen ze zich bestolen.’
‘Mensen vinden het ook heel oneerlijk dat gezinnen met een eenverdiener en een tweeverdiener met exact hetzelfde gezinsinkomen zeer verschillend worden belast. Eenverdieners houden netto minder over. Het systeem kan en moet evenwichtiger.’
‘Nog een voorbeeld: als je onterecht ontslagen bent en je krijgt van de rechter na lang procederen een hogere ontslagvergoeding van zeg 120.000 euro, waarvan je 30.000 euro aan je advocaat kunt overmaken, dan hou je zelf maar 90.000 euro over. Je wordt door de fiscus wel voor 120.000 euro aangeslagen en die 30 mille kun je nergens aftrekken. Mensen krijgen dan het gevoel dat ze door het systeem genept worden.’
Als een belastingadviseur iets anders doet dan hij beweert, zetten we hem achter slot en grendel.
EW: Zien al die bewindslieden, Kamerleden en ambtenaren dat niet?
Stevens: ‘Politici hebben kennelijk niet het vermogen om scherp te zien hoe de regels uitpakken. Als je fratsen uithaalt zoals een inkomensafhankelijke arbeidskorting of een inkomensafhankelijke heffingskorting, waardoor de hogere middenmoot geen 52 maar 56 procent belasting betaalt, dan moet je niet verbaasd zijn dat mensen zeggen: ‘Overheid, jij bent niet betrouwbaar’.’
‘Als een belastingadviseur iets anders doet dan hij beweert, zetten we hem achter slot en grendel. Ik vergroot het nu een beetje uit, maar daar zit echt een groot probleem. Er zit asymmetrie tussen was de overheid eist van burgers en wat zij zichzelf permitteert. Als de fiscus jou te laat terugbetaalt, krijg je doorgaans geen rente. Maar moet de burger betalen, en is hij te laat, dan krijgt hij een rekening van tenminste 4 en BV’s minstens 8 procent rente.’
EW Hoe zijn we op het punt terecht gekomen dat ‘onze’ overheid het normaal is gaan vinden om burgers zo te behandelen?
Stevens: ‘Dat is voor mij ook een van de meest interessante vragen. En ik kan dat eigenlijk maar moeilijk verklaren. Bij de overheid werken een heleboel mensen die individueel zeer betrokken en rechtschapen zijn die niet willen dat het zo gaat – en toch gebeurt het.’
EW Wat moet er structureel veranderen bij de heffing van belasting?
Stevens: ‘Het stelsel moet eerlijk en eenvoudig worden. Beleidseconomen grijpen veel te lichtzinnig naar fiscale instrumenten die ze niet in de vingers hebben en maken vervolgens brokken. Neem de zelfstandigenaftrek, ooit ingevoerd op goede gronden om ondernemers een steun in de rug te geven – ze hadden geen sociale zekerheid, moesten leven van de winst maar met dat geld ook investeren en hun oude dag regelen.’
‘Op een gegeven moment vond de overheid dat ondernemen sterk moest worden gestimuleerd. Toen werd de zelfstandigenaftrek uitgebreid en werd de winstvrijstelling voor mkb-ondernemers ingevoerd. Het werd toen zo aantrekkelijk dat iedereen die het maar even kon zichzelf ondernemer – of zzp’er – ging noemen. Dat is uit de hand gelopen. Dat heeft tot het rondpompen van enorme hoeveelheden geld geleid. Daar moeten we mee ophouden.’
Beleidseconomen grijpen veel te lichtzinnig naar fiscale instrumenten en maken brokken.
EW Zzp’ers slaat de schrik om het hart als ze dit horen.
Stevens: ‘Je moet dit ook heel zorgvuldig doen, niet meteen voor de volle mep. Geleidelijkheid is hier de oplossing. De zelfstandigenaftrek, bijvoorbeeld, moet op termijn worden gehalveerd. Niet helemaal afschaffen dus.’
EW Geleidelijk betekent dat het wel tien of vijftien jaar kan duren voor een maatregel helemaal is uitgevoerd. Is dat niet te langzaam?
Stevens: ‘Ik vind het belangrijker dat de gewenste marsroute wordt uitgezet. De fasering is een politieke kwestie.’
EW Het komt voor dat werknemers in loondienst nu netto minder overhouden dan zzp’ers met een identiek inkomen.
Stevens: ‘Er moet een heel duidelijke reden zijn om mensen verschillend te behandelen, anders moet je het niet doen. Dat zeg ik permanent. Een machinebankwerker die 40.000 euro bruto per jaar verdient, wordt zwaarder belast dan een zzp’er die 40.000 euro bruto per jaar verdient. Omdat de zzp’er een zelfstandigenaftrek van ruim zeven mille heeft, is zijn inkomen voor de toeslagen 33.000 euro en krijgt hij bovendien grotere toeslagen dan de machinebankwerker. Terwijl hun marktpositie in feite hetzelfde is. Ook dit is op te lossen, al zal het een hoop deining geven. Opnieuw zeg ik: doe het geleidelijk.’
‘Nog een voorbeeld waar we niet goed omgaan met het draagkrachtbeginsel: het maakt niet uit of je een euro verdient met werk of met vermogen. Het zou dus logisch zijn dat je de opbrengst uit vermogen even zwaar belast als arbeid. Maar over de inkomsten uit box 3 hoef je geen sociale premies te betalen en geen inkomensafhankelijke bijdrage zorgverzekeringen. Dat is onlogisch.’
EW U vindt ook dat de recente aanpassingen van de fiscale regels voor het eigen huis niet ver genoeg gaan?
Stevens: ‘De stimulering van het eigenwoningbezit is volstrekt uit de hand gelopen. Uiteindelijk moet het huis naar box 3, waarin ook het andere vermogen zit. In heb er begin jaren tachtig al op gewezen dat de hypotheekrenteaftrek niet overeind te houden was. De kosten liepen op tot 14 miljard euro, nu is het weer 7 miljard. De hitsigheid is er vanaf, maar dit komt vooral door de gedaalde rente. Intussen zitten we door alle wijzigingen en veranderingen met een systeem dat niemand meer snapt. Daarom moet het huis naar box 3.’
De stimulering van het eigenwoningbezit is volstrekt uit de hand gelopen
‘Ik vind overigens dat je als overheid best het eigenwoningbezit mag stimuleren. Dat is goed voor het burgerschapsgevoel van mensen. Maar dan moet je de onderkant van het inkomensgebouw helpen. Nu gaat driekwart van de voordelen naar de hoogste inkomens. Wat mij betreft komt er in box 3 een vrijstelling van twee of drie ton voor het eigen huis.’
EW Hogere inkomens zeggen: de aftrek is een compensatie voor de hoge belastingen.
Stevens: ‘Dat is een volstrekt nepargument. Als dat zo is, zou je ook hogere inkomens in een huurhuis moeten compenseren voor die hoge belastingen. Maar dat doen we niet. Bovendien is de progressie bewust gewild, en die moet je niet stiekem via de achterdeur weer wegnemen.’
EW Bij de beperking van de renteaftrek tot de annuïtaire aflossing in 2013 is ervoor gekozen oude gevallen te ontzien. Had u dat ook zo gedaan?
Stevens: ‘Het is volstrekt onacceptabel dat mensen die een huis hebben gekocht na 2012 langdurig onderworpen zijn aan veel scherpere aftrekbeperkingen dan oudere huiseigenaren.’
EW U wilt snijden in verworven rechten?
Stevens: ‘Ja, via de verhoging van het eigenwoningforfait, de verplichte fiscale bijtelling voor huiseigenaren. Er is al een villabelasting. Eigenaren van huizen van meer dan een miljoen moeten over het deel boven het miljoen 2,35 procent van de waarde bij hun inkomen optellen, waarover ze belasting betalen. Je kan de villagrens langzaam verlagen, waardoor huiseigenaren met een hoger eigenwoningforfait te maken krijgen. Het geld dat dit oplevert moet worden gebruikt om de belastingtarieven te verlagen’
EW Het mes moet ook in de toeslagen? Als je hoort wat er mis gaat, vraag je je af: waarom zijn ze ooit ingevoerd?
Stevens: ‘Dat kan ik wel uitleggen. De toeslagsystematiek was een hele stap vooruit. Vóór die tijd regelde ieder departement het zelf, elk met zijn eigen begrippenapparaat en tariefstructuur. De huursubsidie bijvoorbeeld werd door Volkshuisvesting geregeld. Ik heb er zelf indertijd voor gepleit om er één systeem van te maken.’
‘Vervolgens zie je dat er ontzettend veel mensen recht op hebben. Je moet toeslagen beperken en stroomlijnen tot pakweg de 15 procent laagste inkomens. Het is een ondersteuningsregeling, het kan het toch niet zo zijn dat je het halve land gaat ondersteunen. Dat is bizar.’
EW Den Haag geeft miljoenen mensen toeslagen, ook om koopkrachtplaatjes passend te maken. Kunnen politici dat wel loslaten?
Stevens: ‘Het is breder. Er worden heel veel instrumenten ingezet. Vervolgens krijg je inkomensplaatjes, die niet mooi genoeg zijn, en weer gerepareerd moeten worden. Zo hobbelt de ene maatregel over de andere heen en wordt het allemaal erg ingewikkeld. De Algemene Rekenkamer zei begin dit jaar ook: ‘We weten niet of veel van die regelingen wel werken. Ben dus terughoudend. Dat is de eerste opdracht aan de politiek.’