25 vragen over de erfenis: wat als er geen testament is?

1 Hoeveel erven mijn echtgenoot en kinderen na mijn overlijden?

Zonder testament geldt het wettelijk erfrecht, waarin ouders en kinderen gelijkwaardig zijn, zij het dat de spullen worden toebedeeld aan de langstlevende echtgenoot en de kinderen een vordering krijgen die pas opeisbaar is bij diens overlijden. Bent u getrouwd en hebt u twee kinderen, dan hebben zij ieder recht op eenderde van uw nalatenschap. In een testament kunt u uiteraard een andere verdeling kiezen. Feitje: volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek lieten overledenen in 2014 gemiddeld 98.000 euro na. Alle erfenissen samen waren in dat jaar 13,6 miljard euro waard.

Lees hier: Alle belastingtarieven van 2018 op een rij.

2 Kan ik mijn kind onterven?

Ja. U moet dat in uw testament vastleggen. Het kind houdt wel recht op de legitieme portie, een schadevergoeding in geld ter grootte van de helft van waar het normaal recht op zou hebben. Als er geen echtgenoot meer is, maar er zijn wel twee kinderen, en er is 2 ton, dan krijgt het onterfde kind een claim van 50.000 euro. Interessant: de notaris hoeft het kind niet te informeren over het overlijden van de ouder(s). Eist het kind de legitieme portie niet binnen vijf jaar op, dan vist het definitief achter het net. Hebt u nog een appeltje te schillen met uw echtgenoot, dan kunt u ook hem onterven. Rechteloos wordt hij niet. Zo mag hij vruchtgebruik van huis en inboedel claimen.

3 Wat als ik geen testament maak?

Dan bepaalt de wet wie erft. Eerst zijn echtgenoot (niet de ex) en kinderen aan de beurt. Zijn die er niet, dan komen ouders en broers en zussen in beeld. Zijn die er ook niet, dan volgen de grootouders. Let op: is een kind gestorven, maar zijn er kleinkinderen, dan nemen zij zijn plaats in.

4 Hoe voorkomt u dat de koude kant met de erfenis aan de haal gaat?

Het is natuurlijk niet de bedoeling dat die nare ex van uw kind na een echtscheiding de erfenis inpikt. U kunt dit voorkomen door een uitsluitingsclausule (‘anti-schoonzoonclausule’) in uw testament op te nemen. De erfenis blijft dan privé-eigendom van uw kind. U kunt kiezen voor zachte uitsluiting: de koude kant vist dan alleen achter het net bij scheiding, niet na overlijden van het kind.

5 Is de hele erfenis belast?

Nee, er zijn gelukkig vrijstellingen. De partner heeft een vrijstelling van 638.089 euro, (klein)kinderen van 20.209 euro, ouders van 47.859 euro. Broers, zussen en anderen (denk aan uw beste vriend) komen er met 2.129 euro bekaaid vanaf. Een gehandicapt kind heeft een grotere vrijstelling (60.621 euro) dan andere kinderen. Over deze bedragen is geen erfbelasting verschuldigd.

6 Hoeveel belasting betaalt u?

Dat hangt af van uw relatie met de over­ledene. Tarieven variëren van 10 tot (schrik niet) 40 procent. Hoe groter de afstand, hoe meer u betaalt. Een kind dat 2 ton erft van moeder, betaalt 23.730 euro. Wie 2 ton erft van een vriend, betaalt 66.920 euro. De schatkist vaart er wel bij: in 2018 leveren erf- en schenkbelasting zo’n 1,9 miljard op.

7 Hoe komt u te weten of u wat erft?

Wie vermoedt (of hoopt) dat hij in een testament van een overleden familielid of vriend is opgenomen, kan een willekeurige notaris bellen. Deze kan informatie voor u inwinnen. De inhoud van een testament is geheim. Als u er niet in voorkomt, hebt u geen recht op inzage. Wie onterfd is, krijgt wel het deel te zien waar dat zwart op wit staat.

8 Worden ouders die van een kind erven, ontzien door de fiscus?

Nee. Ouders betalen het hoogste tarief: 30 procent over de eerste 122.268 euro, 40 procent over alles daarboven. De vrijstelling is 47.859 euro. Het komt voor dat een alleenstaand kind eerder overlijdt dan de ouders. Als de ouders eerder een forse schenking hebben gedaan, dan erven ze het eigen geld terug, met een aanslag. Dat hadden ze kunnen voorkomen als ze bij de schenking de ontbindende voorwaarde hadden opgenomen dat die wordt teruggedraaid als het kind eerder overlijdt. Ze kunnen ook schenkbelasting terugvragen.

9 Erven samenwoners automatisch van elkaar?

Wie samenwoont zonder testament erft in principe niets van de overleden partner. Stap 1 om ellende te voorkomen, is: maak een testament. Om ook te profiteren van dezelfde ruime fiscale vrijstelling als echtgenoten (zie vraag 5) moeten zij aan enkele eisen voldoen, zoals vijf jaar samenwonen of een notarieel samenlevingscontract met wederzijdse zorgverplichting. Let op: voor een geregistreerd partnerschap gelden dezelfde regels als voor een huwelijk.

10 Kan ik voor mijn dood nog geld schenken om de erftaks te omzeilen?

Nee en ja. De fiscus beschouwt schenkingen die binnen 180 dagen voor het overlijden worden gedaan, als onderdeel van de erfenis. Er moet dan alsnog erftaks worden betaald. Belangrijke uitzondering zijn de verruimde schenkingsvrijstellingen. Ook de jubelschenking van een ton voor het eigen huis, niet alleen voor de eigen kinderen, valt hieronder. Zie ook vraag 13.

11 Kunt u erfbelasting besparen door voor uw overlijden alsnog in gemeenschap van goederen te trouwen?

Veel echtparen zijn getrouwd op huwelijkse voorwaarden, waarbij vermogens vaak gescheiden blijven. Door desnoods vlak voor het overlijden de huwelijkse voorwaarden om te zetten in een gemeenschap van goederen, wordt het privévermogen alsnog van de echtgenoten samen. Dankzij de grote vrijstelling in de erfbelasting voor echtgenoten (zie vraag 5) hoeft aanzienlijk minder erfbelasting te worden betaald.

Het kabinet maakte op Prinsjesdag bekend misbruik van het schuiven met vermogen binnen een huwelijk te willen aanpakken. Echtgenoten kunnen door aanpassing van huwelijkse voorwaarden vermogen anders verdelen. De fiscus ziet dit steeds vaker gebeuren om grote vermogens belastingvrij van het privévermogen van de een naar dat van de ander door te schuiven. Zolang de echtgenoot met het kleinste vermogen door de aanpassing niet meer dan de helft van het totale vermogen krijgt, is er niets aan de hand. Is dat deel groter, dan beschouwt de fiscus dat als schenking.

12 Heeft het zin om voor uw overlijden te emigreren naar een land zonder erftaks?

Bespaar uzelf de moeite. De fiscus behandelt mensen met de Nederlandse nationaliteit de eerste tien jaar na hun vertrek alsof ze nog in Nederland wonen.

13. Wat is goedkoper: geld schenken of iemand laten erven?

Schenken is, met dank aan de jubelvrijstelling voor het eigen huis (zie vraag 10), nog aantrekkelijker geworden. Maar ook zonder deze bijzondere vrijstelling is schenken aan te raden, zeker als u nog tijd van leven hebt. U kunt het geven van geld uitsmeren en zo hoge tarieven in de erfbelasting vermijden. Kinderen mag u jaarlijks 5.320 euro belastingvrij schenken, kleinkinderen en goede vrienden 2.129 euro. Wie twee kinderen heeft en deze tien jaar lang elk jaar de belastingvrije schenking geeft, schuift al een ton door naar de volgende generatie.

Het is ook mogelijk ‘op papier te schenken’ waarbij u geld aan de kinderen schenkt en meteen terugleent. U moet dan wel elk jaar 6 procent rente aan uw kinderen betalen. Mooi meegenomen: de schuld verkleint uw vermogen in box 3. Vlak ook belaste schenkingen niet uit. Die kunnen per saldo voordeliger zijn dan een hoge erfenis ineens. Vraag uw notaris wat er kan.

14 Hoe voorkomt u dat een van de kinderen dwarsligt bij de erfenis?

Het komt vaker voor dan u denkt. Eén erfgenaam kan de afwikkeling van uw erfenis enorm traineren. Dat voorkomt u door een ‘democratieclausule’ op te nemen in uw testament, zodat erfgenamen met meerderheid van stemmen besluiten nemen. Het dwarsliggende kind staat dan buitenspel. Nog een optie: benoem een ‘3-sterren-executeur’, die naast uitvoerder van het testament ook bewindvoerder is. Hij kan zelfstandig besluiten nemen en hoeft niet te overleggen.

15 In vaders kluis liggen 100 gouden tientjes. moet u die opgeven?

Dat klinkt verleidelijk, maar de muntjes, die samen al gauw meer dan 20.000 euro waard zijn, maken deel uit van de erfenis. Als de waarde van de totale erfenis boven de vrijstelling uitkomt (zie vraag 5), moet u erfbelasting betalen. Wie het bestaan van de munten verzwijgt, pleegt fraude.

16 Kunt u een erfenis weigeren?

Ja. Wie zeker weet dat een overleden familielid alleen schulden nalaat, kan de erfenis weigeren. Probleem: het is niet altijd meteen duidelijk dat er schulden zijn. Erfgenamen doen er daarom verstandig aan een erfenis ‘beneficiair’ te aanvaarden. Dat betekent dat schuldeisers niet bij de erfgenamen kunnen aankloppen, wat bij zuivere aanvaarding van de erfenis wel het geval is.

Sinds vorig jaar lopen erfgenamen minder risico met schulden van een overledene opgezadeld te worden. Wie een erfenis gewoon aanvaardt, en vervolgens ontdekt dat er een schuld is, kan bij de kantonrechter binnen drie maanden een verzoek indienen om alsnog beneficiair te aanvaarden.

Blijf op uw hoede bij het meenemen van spullen van de overledene. Over iets met alleen emotionele waarde zoals een fotoalbum, wordt niet meer moeilijk gedaan. Het meenemen van zaken die geld waard zijn, kan worden gezien als zuivere aanvaarding van de erfenis.

17 Mag u de kosten van begrafenis of crematie van de erfenis aftrekken?

Ja, maar als de overledene een uitvaartverzekering had, moet u de uitkering daarvan weer aftrekken van de begrafeniskosten. Sinds 2009 zijn begrafeniskosten niet meer aftrekbaar voor de inkomstenbelasting.

18 Hoe voorkomt u dat uw kind de erfenis erdoorheen jast?

Alle kans dat u zich in uw graf omdraait als zoonlief van de erfenis een uit de kluiten gewassen Porsche koopt. Gelukkig kunnen ouders in het erfrecht over hun dood heen regeren. Zo kunnen ze een bewindvoerder benoemen die de erfenis de eerste vijf jaar na hun overlijden beheert. Verder staat het de ouders vrij om voorwaarden te verbinden aan de erfenis, zoals het voltooien van een studie. Is een kind niet in staat zijn vermogen te beheren, dan kan het bewind de rest van het leven duren.

19 Moet een goed doel erfbelasting betalen?

Het is een belangrijke inkomstenbron van goede doelen: mensen die in hun tes­tament geld nalaten voor bedreigde dieren, hongerige kinderen of arme wetenschappers. Een goed doel – de fiscus onderscheidt een Algemeen Nut Beogende In­stelling (ANBI) en een Sociaal Belang ­Behartigende Instelling (SBBI) – hoeft geen belasting te betalen.

20 Hoe draagt u uw bedrijf over aan een van uw kinderen zonder dat het kind te veel belasting betaalt?

Er is een heuse bedrijfsopvolgingsfaciliteit in het leven geroepen om het overnemen van een onderneming door een erfgenaam soepeler te laten verlopen. Zo is er een hoge vrijstelling in de erfbelasting van ruim 1 miljoen euro. Van de rest van de waarde van de onderneming is nog eens 83 procent vrijgesteld. Om daarvoor in aanmerking te komen, moet de opvolger wel aan een aantal eisen voldoen. Zo moet de erfgenaam minimaal vijf jaar doorgaan met het bedrijf.

21 Betaalt u ook Nederlandse erfbelasting bij buitenlandse erfenis?

Nee. U betaalt erfbelasting in het land waar de overledene woonde. Tenzij het om Nederlanders gaat die minder dan tien jaar geleden uit Nederland zijn vertrokken (zie vraag 12). De erfbelasting verschilt per land.

22 Uw moeder is overleden, uw vader leeft nog. kunt u de erfenis van moeder al opeisen?

Begin deze eeuw is de positie van de langstlevende partner flink versterkt. Tenzij in een testament iets anders is bepaald, gaat de hele nalatenschap automatisch over naar de weduwe of weduwnaar. De kinderen krijgen in dit geval een vordering op hun vader, die pas opeisbaar is na zijn overlijden. Het valt te hopen voor de kinderen dat vader in de tussentijd de bloemetjes niet al te zeer buiten zet. Ouders kunnen ook een langst­levendetestament opstellen, waarin zij elkaar tot enig erfgenaam van de hele nalatenschap benoemen. Ook dan moeten de kinderen geduld hebben tot beide ouders zijn overleden. Een heel andere aanpak is ook mogelijk. Ouders kunnen bijvoorbeeld in hun testament opnemen dat de vordering opeisbaar is als vader of moeder hertrouwt.

23 Kunt u een testament aanvechten als u twijfelt of de opsteller nog wel bij zijn volle verstand was?

Dat kan, maar het is de vraag of u gehoor vindt bij de rechter. U moet met bewijzen komen dat de opsteller niet meer wilsbekwaam was. Soms lukt dat, maar rechters gaan er niet snel in mee. Het testament is immers opgesteld door een notaris, die moet onderzoeken of de opsteller bij zijn volle verstand was en niet door iemand onder druk is gezet. Rechtszaken worden vaak aangespannen door onterfde kinderen.

Om twijfel weg te nemen, kan de opsteller van een testament ervoor kiezen zich te laten onderzoeken door een medisch deskundige en een verklaring laten opstellen. Wie zich zorgen maakt over zijn oudedag kan ook een levenstestament opstellen, waarin medische zaken zijn geregeld en staat wie besluiten neemt als u dat niet meer kunt.

24 Ik wil geld nalaten aan mijn kleinkinderen. Hoe regel ik dat?

Volgens de wet erven kleinkinderen alleen rechtstreeks van hun grootouders als hun eigen ouder is overleden. U kunt uw kleinkinderen wel apart opnemen in uw testament, door hen een legaat toe te kennen. De vrijstelling in de erfbelasting voor kleinkinderen bedraagt 20.209 euro.

25 Kunt u uw huis op naam van uw kinderen zetten en er blijven wonen om erftaks te besparen?

De constructie was jarenlang populair, maar de fiscus prikt erdoorheen. Vroeger betaalden kinderen erfbelasting over de waarde op het moment van op naam zetten. Nu wordt uitgegaan van de waarde op het moment van overlijden. Voor oude gevallen vóór 2010 zijn er overgangsregels.

Na overlijden rijkere partner fiscale klap door regels huwelijk