Vrouwen in Saudi-Arabië verzetten zich tegen het mannelijke voogdijsysteem, dat ervoor zorgt dat ze in huis worden opgesloten en vrijwel geen vrijheden hebben. Onder de voorwaarde van anonimiteit, sprak een aantal vrouwen met elsevier.nl over hun leven in Saudi-Arabië en hun werk als activisten.
‘We vragen echt om heel weinig, het enige wat we willen is een klein beetje vrijheid.’ Het zijn de bijna wanhopige woorden van Nadia (25), een Saudische activist. Via sociale media, in het diepste geheim, hoopt zij een einde te brengen aan de wetten over mannelijke voogden in Saudi-Arabië.
Aan de kreet om hulp van vrouwen zoals Nadia werd gehoor gegeven door Human Rights Watch. De mensenrechtenorganisatie begon in juli met een grootschalig protest. ‘Mannelijke voogdij beperkt de vrijheid van vrouwen,’ aldus de organisatie. Met een gedetaileerd rapport over hoe de mensenrechten van vrouwen in het islamitische Saudi-Arabië worden beperkt, hoopt HRW de kwestie aan het licht te brengen.
Activisme online en anoniem
‘Daarna begon het balletje te rollen en gingen steeds meer Saudische vrouwen “undercover” actie voeren,’ zegt Nadia (niet haar echte naam) tegen elsevier.nl. Via een Amerikaans nummer dat niet kan worden gecontroleerd door de Saudische autoriteiten, deed zij haar verhaal. ‘Ik heb rechten gestudeerd in Saudi-Arabië en als je leert hoeveel van deze wetgeving vrouwen direct beledigt en onderdrukt, wordt het heel moeilijk je mond te houden.’
Van onze correspondent:Saudi-Arabië, land zonder kerken
Nadat ze een jaar in de Verenigde Staten had doorgebracht, kon Nadia haar ogen niet meer sluiten voor het seksistische islamitische regime in haar eigen land. ‘Ik schaam me dood voor de situatie. Ik ben een hoogopgeleide vrouw en ik heb nul vrijheden. Daarnaast zijn de voogdenregels niet alleen een mensenschending, het is ook in strijd met de grondwet.’
Dat zit zo: de Saudische overheid houdt zich aan de Sharia, maar heeft ook een eigen grondwet. ‘De koran is niet eens de grondwet,’ aldus Nadia. Maar HRW zegt dat mannelijke voogdij ook geen eis is van de Shariawetten. ‘Het is een typisch geval van bepaalde Koran-regels uit hun context trekken, en andere islamitische eisen negeren,’ zegt Myriam (32). Zelf is zij atheïstisch, maar dat mag niemand van haar familie weten. ‘Al helemaal als de koran niets voor je betekent, zijn deze wetten niet te accepteren.’
Die wetten houden namelijk in dat mannelijke familieleden vrijwel alle macht hebben over vrouwen in Saudi-Arabië. Zij moeten met een handtekening toestemming geven voor het alleen-reizen van vrouwen, en vrouwen konden tot voor kort zonder instemming ook niet solliciteren. Als vrouwen slachtoffer zijn van huiselijk geweld, worden zij in huizen van bewaring opgesloten, om te worden ‘beschermd’. Zonder handtekening van een zoon, vader of broer worden zij niet vrijgelaten uit deze huizen.
Princes Misha’el bint Fahd
Onder het islamitische bewind in Saudi-Arabië zijn vrouwen nooit gelijk geweest aan mannen. Maar de mannelijke voogdij-wetten werden pas actief toegepast na de jaren zeventig. In 1977 werd Princes Misha’el bint Fahd geëxecuteerd. Haar misdaad: vreemdgaan, en een poging tot wegrennen met haar minnaar. De getrouwde prinses werd verliefd, en probeerde zich los te rukken van haar man, aan wie ze tactisch was uitgehuwelijkt.
In 1980 kwam dit verhaal aan het licht in de Westerse wereld, door het docudrama ‘Death of a Princess’, geschreven en geregisseerd door de Britse documentairemaker Antony Thomas. In Saudi-Arabië werden ondertussen de vrijheden van vrouwen verder ingeperkt. Vrouwen mogen niet rijden, moeten voldoen aan strenge kledingvoorschriften en hebben dus toestemming nodig van mannelijke familieleden om bijvoorbeeld alleen te reizen.
Om uit de greep van haar strenge vader te ontsnappen, trouwde Myriam zo’n vijf jaar geleden met een man die ze amper kende. Na een zeer ongelukkig huwelijk van drie jaar, vroeg ze een scheiding aan. ‘Hij ging akkoord. Volgens mij werd hij er ook alleen maar moe van,’ aldus Myriam. ‘Hij mishandelde me niet, dus ik had het nog een stuk beter dan veel vrouwen.’
In 2009 en 2013 hebben Saudische autoriteiten beloofd de mannelijke voogdij-regels te versoepelen. Pas in augustus 2013 werd een wet geaccepteerd die huiselijk geweld verbiedt, maar verder is nog weinig gedaan. De verkiezingen in 2015 werden als historisch gezien: vrouwen kregen voor het eerst passief en actief kiesrecht. Twaalf procent van de leden van de Shura-raad, de Saudische variant van een parlement die de koning van advies voorziet, is vrouw.
Vrouwen staan alleen tegenover het strenge bewind
Een ironische situatie: hoewel vrouwen het volk nu vertegenwoordigen, moeten zij voor het uitvoeren van een groot deel van hun overheidstaken toestemming krijgen, in sommige gevallen van hun jonge zonen. Dat vrouwen nu in de Shura-raad zitten, betekent dan ook niet dat de vrouwenrechten erop vooruit gaan. Dat zal sowieso nog jaren, of decennia duren in Saudi-Arabië. Het afschaffen van het mannelijke voogdijsysteem, zou echter een grote eerste stap zijn: eindelijk een stap vooruit.
‘Wat nu gebeurt is niet heel anders dan toen mensen werden verhandeld op de slavenmarkt. Saudi-Arabië wil blijkbaar terug naar die tijd,’ aldus Nadia. ‘Vrouwen zijn nu nog steeds compleet afhankelijk van mannen en kunnen letterlijk geen stap zetten zonder de toestemming van een broer, een vader of een zoon.’
In hun protest tegen deze achterhaalde wetten, staan vrouwen vaak alleen. ‘Mijn vader vindt het juist wel prima dat hij zoveel te zeggen heeft over mijn dagelijkse activiteiten,’ stelt Myriam. Daarom wordt het grootste deel van de acties online gevoerd, onder anonieme accounts.