Jacob Zuma heeft woensdagavond bekendgemaakt dat hij met onmiddellijke ingang terugtreedt als president van Zuid-Afrika. Het omstreden staatshoofd, dat negen jaar aan de macht was, sprak de bevolking op tv toe vanuit het Uniegebouw in Pretoria.

De 75-jarige Zuma lag al geruime tijd door beschuldigingen van corruptie onder vuur, ook binnen zijn eigen ANC. In december volgde Cyril Ramaphosa hem al op als partijvoorzitter. De 65-jarige Ramaphosa is de meest voor de hand liggende kandidaat om president van Zuid-Afrika te worden nu Zuma is opgestapt.

Het parlement zou donderdag stemmen over de door het ANC gesteunde motie van wantrouwen tegen de president. Zuma besloot de stemming niet af te wachten, ook al is hij het naar eigen zeggen nog altijd oneens met de wijze waarom het ANC hem terzijde heeft geschoven. Hij zei dat hij echter niet anders kan dan accepteren dat zijn partij van hem af wil.

Zuma begon zijn afscheidsspeech, die een half uur duurde, opgewekt. Hij vertelde onder meer trots te zijn voor het ANC gevochten te hebben tegen ‘eeuwen van gewelddadigheid door een witte minderheid’.

Even controversieel als kleurrijk

Zuma is de meest controversiële en kleurrijke president die Zuid-Afrika in de recente geschiedenis kende. De voormalige anti-apartheidsstrijder raakte verstrikt in een reeks schandalen, die menig andere politicus allang de kop zouden hebben gekost, maar Zuma hield het – tot woensdag – meer dan acht jaar vol als staatshoofd.

Zijn armoedige achtergrond en charisma brachten hem grote populariteit onder de bevolking. Die kreeg een forse deuk toen de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika oordeelde dat Zuma de staat moest terugbetalen voor een ingrijpende en dure verbouwing van zijn eigen woning, met onder meer de aanleg van een amfitheater, zwembad en bezoekerscentrum. Hij eet terwijl wij honger lijden,’ klaagden demonstranten.

Verademing na afstandelijke voorganger

Zuma stak in eerste instantie gunstig af tegen zijn voorganger, de afstandelijke Thabo Mbeki. ‘Hij is een man die luistert en zich niet opstelt als een intellectuele koning,’ vergeleek iemand uit Zuma’s achterban de twee.

Zuma werd opgevoed door zijn moeder, een weduwe, en kreeg geen formele scholing. Als zeventienjarige sloot hij zich aan bij het ANC. Hij kreeg tien jaar cel wegens samenzwering om het regime omver te werpen en bracht die tijd door op het beruchte Robben Island, naast Nelson Mandela. Daar zou hij het moraal hoog hebben gehouden door te zingen en theaterstukjes op te voeren.

Lachte beschuldigingen weg

Hij was een van de eerste ANC-leiders die in 1990 terugkeerden naar Zuid-Afrika en nam deel aan de onderhandelingen met de blanke regering over een einde aan het apartheidsbewind.

Nadat hij Mbeki opvolgde, doken steeds vaker beschuldigingen op van corruptie, fraude, afpersing, witwassen en belastingontduiking. Zelf bleef Zuma lachen en ontkent hij tot op de dag van vandaag alle schuld. Ironisch: Zuma’s Zulu-naam is Gedleyihlekisa, wat zoveel betekent als ‘hij die lacht terwijl hij zijn vijanden vermorzelt’.

Smeergeld aangenomen bij wapendeal

De beschuldigingen voeren terug naar de jaren negentig en gaan over bijna achthonderd betalingen in een grote wapendeal. Zuma en andere overheidsfunctionarissen zouden smeergeld hebben aangenomen bij de koop van straaljagers, patrouilleboten en ander materieel.

De 75-jarige Zuma is een trotse polygamist volgens de tradities van zijn Zulu-volk. Hij trouwde zes keer en heeft nog altijd vier vrouwen.