Na de Koude Oorlog, waarin de angst voor een nucleaire oorlog nadrukkelijk aanwezig was, verdween de kernbom uit het publieke debat. Kernwapens zijn echter weer terug van weggeweest. In Genève wordt van 23 april tot 4 mei gesproken over een kernwapenvrije wereld.
Vorige week spraken de leiders van Noord- en Zuid-Korea over nucleaire ontwapening op het Koreaanse schiereiland. De Amerikaanse president Donald Trump beslist op 12 mei over de toekomst van de Iran-deal. En in de tussentijd winden de Verenigde Staten en Rusland er geen doekjes om dat het moderniseren van nucleaire arsenalen hun prioriteit geniet.
Non-Proliferatie VerdragIn 1970 trad het Non-Proliferatie Verdrag in werking. Staten die het verdrag ondertekenden, spraken af het verspreiden van nucleaire wapens gezamelijk tegen te gaan. Daarnaast bevestigden ze middels artikel 6 te onderhandelen over verdere en complete ontwapening.
Na de oorspronkelijke termijn van 25 jaar werd in 1995 besloten het verdrag voor onbeperkte tijd te verlengen. Ook spraken de staten af om een conferentie – NPT PrepCom – te organiseren waarin voorbereidingen worden getroffen voor de vijfjaarlijkse herzieningsconferentie.
Achter de schermen is het Palais des Nations in Genève hét toneel van een verhit debat over kernwapens. In het hoofdkwartier van de Verenigde Naties bespreken lidstaten van het Non-Proliferatie Verdrag waarom zij de verplichting tot ontwapening tot nu toe niet zijn nagekomen.
Het afschrikkingseffect van kernwapens
In de eerste week van de 2018 NPT PrepCom werd eens te meer duidelijk hoezeer lidstaten van mening verschillen over dit onderwerp. Het kernwapendebat blijft een strijd tussen kernwapenstaten, hun bondgenoten en niet-kernwapenstaten.
Een uitspraak van de Amerikaanse diplomaat Christopher A. Ford vatte de uitleg van kernwapenstaten voor het uitblijven van ontwapening goed samen. ‘Nucleaire ontwapening als doel lijkt op korte termijn onhaalbaar, gezien recente ontwikkelingen,’ zei hij tijdens het openingsdebat op maandag 23 april.
The #nonproliferation regime today faces great threats, including #NorthKorea’s development of nuclear weapons; #Iran’s progress toward weaponization; and resistance to improving nuclear safeguards. @StateISN Assistant Secretary Christopher Ford addresses #NPTPrepCom pic.twitter.com/v08NbZD2aV
— U.S. Mission Geneva (@usmissiongeneva) April 23, 2018
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Andere kernwapenstaten, en hun bondgenoten, delen deze opvatting. Volgens hen is het momenteel niet de juiste tijd om te streven naar complete ontwapening. De kernmachten – Verenigde Staten, China, Rusland, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, India en Pakistan – zien het afschrikkingseffect van kernwapens als essentieel voor hun nationale veiligheid. Dat heeft het uitblijven van een nucleair conflict in de Koude Oorlog wel bewezen, beweren zij.
Een existentiële bedreiging voor de mensheid
Hoe anders denken niet-kernwapenstaten over het bestaan van kernbommen. ‘Nucleaire wapens zorgen niet voor veiligheid. Ze vormen een existentiële bedreiging voor de mensheid,’ zei de Oostenrijkse afgevaardigde in de Algemene Vergaderzaal op de eerste dag van de NPT PrepCom.
Tijdens de Koude Oorlog is dat al meermaals gebleken. Diverse keren waren de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie zeer dicht bij het gebruik van kernwapens, ondanks dat de kernwapens van de tegenpartij hen hadden moeten afschrikken.
Zo ook op 26 september 1983. De Russische luitenant-kolonel Stanislav Petrov had nachtdienst in een militaire bunker nabij Moskou. Kort na middernacht meldde het computersysteem dat de Verenigde Staten vijf raketten had afgeschoten richting de aartsvijand. Petrov schatte echter correct in dat het vals alarm was en hij geen tegenaanval in gang moest zetten.
Het incident ging de boeken is als een van de meest zenuwslopende momenten in de Koude Oorlog. Het voorval laat vooral zien dat het gebruik van kernwapens niet alleen afhankelijk is van rationeel menselijk handelen. De wapens kunnen ook worden ingezet als gevolg van miscalculaties, emotioneel handelen en technische mankementen. Tijdens de NPT PrepCom wordt dan ook veelvuldig benadrukt dat het afschrikkingseffect van kernwapens geen goede reden is om de verwoestende wapens in bezit te hebben.
Lees meer over de lobby voor nucleaire ontwapening:
De humanitaire consequenties van kernwapens
Daarom worden de humanitaire consequenties van kernwapens steeds meer onder de aandacht gebracht. Zelfs in het geval van een klein nucleair conflict, bijvoorbeeld tussen India en Pakistan, hebben kernwapens namelijk al een verwoestend effect.
Bevolkingsgroepen in het rampgebied zullen generatie na generatie te maken hebben met verminking en fysieke problemen. Het milieu zal ernstig worden aangetast en een nucleaire winter zal drastische gevolgen hebben voor de planeet. Migratiestromen zullen op gang komen en de economische gevolgen zijn niet te overzien.
Tegenstanders van nucleaire wapens zullen deze humanitaire consequenties blijven benadrukken in hun strijd voor een kernwapenvrije wereld. Indien succesvol is de wereld niet meer afhankelijk van close calls als die van Petrov in 1983. Gezien de meningsverschillen in Genève is het echter onduidelijk wanneer een kernwapenvrije wereld realiteit wordt.