De zieke man van het Duitse partijensysteem. Zo noemt een commissie de SPD in een onderzoek naar de spectaculaire verkiezingsnederlaag in september 2017. Onder leiding van Martin Schulz haalde de sociaal-democratische partij een zeperd.
De SPD is in crisis, is de conclusie in het rapport, en ‘misschien wel de ergste sinds 1949’. Het 108-pagina’s tellende onderzoek over het recordverlies is deze week gepresenteerd. De onderzoekscommissie werd geleid door buitenstaanders, die constateren dat de sociaal-democraten in de aanloop naar de parlementsverkiezingen geen strategie hadden.
Van Martin Schulz werd veel verwacht. Hij werd speciaal teruggehaald uit Brussel, waar hij voorzitter was van het Europees Parlement. Schulz moest de ervaren bondskanselier Angela Merkel (CDU) van de troon stoten. Aanvankelijk leek hij een goede kans te maken, de SPD begon te stijgen in de peilingen. Maar dat bleek van korte duur. ‘Voor iedereen was het duidelijk dat de campagne van begin tot eind op zoek was naar een richting, en dat de thema’s in nevelen gehuld bleven, ongeacht welke kant het opging.’
Schulz wilde een Verenigde Staten van Europa
Opmerkelijk is wel dat Schulz een duidelijk verhaal had over de toekomst van Duitsland in de Europese Unie. Schulz pleitte er tijdens de campagne voor om toe te werken naar een Verenigde Staten van Europa – het liefst vóór 2025. De landen die daartoe niet bereid waren, zouden dan als lidstaat bedanken.
Ook Schulz’ voorganger Sigmar Gabriel krijgt de wind van voren. Niet alleen zijn optreden was ondermaats, ook de inhoud van het partijprogramma was de afgelopen jaren weinig herkenbaar. ‘De verkiezingen in 2017 werden niet in 2017 verloren, maar waarschijnlijk al in 2015,’ schrijft de onderzoekscommissie, die het rapport uitgebreid van een toelichting voorziet in het Duitse weekblad Der Spiegel.
De weg omhoog is nog niet ingeslagen
Volgens Andrea Nahles, de huidige partijleider, zijn de conclusies hard. ‘Voor ons allemaal,’ zegt Nahles tegen Der Spiegel, ‘maar dat is goed. Want alleen op deze manier kunnen we dingen veranderen.’ De commissie adviseert in haar rapport onder meer om de partijstructuur grondig te herzien. Nahles onderschrijft dat: ‘De SPD had geen antwoord op interne tegenstellingen op het gebied van de arbeidsmarkt, migratie en het milieu.’
De SPD is nog steeds zoekende naar de weg omhoog. De partij scoort historisch laag in de peilingen: als er nu verkiezingen zouden worden gehouden, zou de SPD slechts 18 procent van de stemmen halen, 2,5 procent minder dan bij de gewraakte verkiezingen in september.