De vier grootste controverses uit Merkels regeringsperiode

De Duitse bondskanselier Angela Merkel stelt zich in december niet herkiesbaar als partijvoorzitter van de CDU. Ook zal zij na de landelijke verkiezingen in 2021 stoppen als bondskanselier en parlementslid. Elsevier Weekblad maakt een overzicht van de grootste controverses uit haar regeringstijd.

‘Wir schaffen das’

‘Wir schaffen das (we krijgen het voor elkaar red.),’ is de bekende uitspraak die Merkel deed tijdens een persconferentie op 31 augustus 2015 nadat ze een opvangcentrum voor migranten had bezocht in Heidenau, nabij Dresden. De Europese migrantencrisis was destijds in volle gang. Maar Duitsland zou die stroom migranten wel opvangen, stelde Merkel gerust. De uitspraak is tekenend voor de Wilkommenskultur en werd het symbool voor de positieve houding van burgers en politici tegenover het migratievraagstuk.

Maar de uitspraak leverde Merkel ook een storm van kritiek op. Zelfs van de sociaaldemocratische SPD. ‘Simpelweg een keer zeggen “wir schaffen das” en dan de zaak op zijn beloop laten is een grote fout geweest,’ zei SPD-leider Sigmar Gabriel in augustus 2016.

Die kritiek weerhield Merkel er niet van de deuren open te zetten: sinds het uitbreken van de migrantencrisis in 2015 gaf het land zeker 1,6 miljoen mensen een verblijfsvergunning. Dat kost de Duitsers niet alleen tussen de 20 en 25 miljard, zo berekende het Duitse wetenschappelijk bureau Institut für Wirtschaftsforschung (Ifo) in december 2017, bij veiligheidsdiensten bestaat ook grote onzekerheid over de controle op wie er binnenkomt.

Zo gaf de chef van de Duitse inlichtingendienst, Hans-Georg Maassen in december vorig jaar aan dat hij de komst van ‘gehersenspoelde kinderen’ naar Duitsland vreest nu de terreurgroep Islamitische Staat (IS) vrijwel al zijn terrein in het Midden-Oosten kwijt is. Critici vrezen dat Merkels beleid een stroom aanslagen tot gevolg zal hebben.

Veel Duitsers nemen Merkel de opkomst van de anti-immigratiepartij Alternative für Deutschland (AfD) kwalijk. Met haar felle retoriek wist de partij bij de Bondsdagverkiezingen in 2017 voor het eerst genoeg stemmen te halen voor een plek in het parlement. Met 12,6 procent werd het de derde partij van Duitsland. Het politieke debat in de Bondsdag is daar in een jaar tijd enorm door verhard.

Controverse rond inlichtingenchef

Hans-Georg Maassen, chef van de binnenlandse veiligheidsdienst BfV, deed anderhalve maand geleden de wenkbrauwen fronsen toen hij zich uitsprak over wat er gebeurde tijdens de eerste dag van de veelbesproken demonstraties in Chemnitz. ‘Ik deel het scepticisme over berichten van extreem-rechtse betogers die mensen achtervolgen’ zei hij. Merkels woordvoerder had daar eerder juist over gezegd dat de protestmarsen ‘door gewelddadige rechts-extremisten en neo-nazi’s niets te maken hebben met treurnis over een persoon of met zorgen over de cohesie van een stad’.

Een video die eind augustus op sociale media opdook, zou aantonen dat er sprake was van ‘klopjachten op buitenlanders’ door ‘extreem-rechtse’ demonstranten. ‘De binnenlandse inlichtingendienst heeft geen betrouwbare informatie over zulke praktijken,’ zei Maassen na het zien van de video. De linkse regeringspartij SPD en oppositiepartijen de Groenen en Die Linke (De Linksen) waren woedend, omdat Maassen volgens hen ‘rechts-extremisme wilde bagatelliseren’. Laatstgenoemde partij eiste zelfs zijn ontslag.

Toen hij die uitspraken in besloten parlementaire commissies moest verdedigen, kon Maassen geen concrete bewijzen leveren dat de video in scène was gezet. De inlichtingenchef nam zijn uitspraak zelfs terug: de beelden, verspreid door een twitteraccount van de extreem-linkse actiegroep Antifa, waren volgens hem tóch echt. Wel zei hij dat de video geen bewijs was dat er in Chemnitz talloze ‘heksenjachten’ plaatshadden.

De video die leidde tot berichten over ‘klopjachten’ op buitenlanders

Bij links was de kous daarmee nog lang niet af. In navolging van Die Linke en de Groene riepen ook diverse parlementsleden van de SPD, onder wie partijvoorzitter Andrea Nahles, om het hoofd van Maassen. Sterker nog, een groep onder leiding van de jonge SPD’er Kevin Kühnert, vond zelfs dat de sociaal-democratische regeringspartij zich moet terugtrekken uit de coalitie als Merkel Maassen niet zou ontslaan.

Volgens Berlijnse bronnen wilde Merkel dat wel doen, maar lag de CSU, de Beierse zusterpartij van haar CDU, dwars. Minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer zag geen probleem en pleitte voor het aanblijven van de inlichtingenchef. Een forse regeringscrisis dreigde, waarna Merkel een week later besloot tot een compromis, door Maassen te ‘promoveren’ tot staatssecretaris. Nadat ook over dat besluit verontwaardiging ontstond in de Duitse Bondsdag, kwam ze terug op de promotie en benoemde ze de BfV-chef tot speciaal adviseur op het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Energiewende werd enorm kostbaar

De energietransitie in Duitsland, ook wel de Energiewende genoemd, is het plan om het land over te schakelen op duurzame energie. Hierbij worden ook alle kerncentrales uiterlijk tegen 2022 gesloten. Het doel is om de uitstoot van CO₂ verminderen met 80 tot 95 procent tegen 2050, in vergelijking met 1990. In 2050 moet zestig procent van de energie uit duurzame bronnen komen.

Duitsland investeert jaarlijks anderhalf miljard euro in onderzoek om zo de technische en sociale problemen op te lossen die met deze overgang gepaard gaan.

Dat leidde de afgelopen jaren tot grote veranderingen. Het aandeel windkracht (nu al 20 procent van de totale behoefte aan stroom) verviervoudigde. Samen met energie van de zon, van water en onder meer biomassa is 41 procent van het Duitse stroomaanbod duurzaam gedekt. Het gebruik van steenkool en kernenergie halveerde de afgelopen tien jaar zo ongeveer (elk nog 13 procent).

‘Hierdoor wordt geen gram minder CO2 de atmosfeer in geblazen,’ waarschuwde Hans-Werner Sinn, bestsellerauteur en een van de bekendste economen van Duitsland in juni van dit jaar.

Ook betaalt de regering miljarden euro’s aan slimme burgers die hun eigen energie opwekken. En aan energiebedrijven die hun kerncentrales niet meer mogen gebruiken of zijn gedwongen hun kolencentrales te sluiten.

Gekonkel met CSU-leider Seehofer

Afgelopen zomer stond de wankele GroKo (grote coalitie met CDU, CSU en SPD) opnieuw op instorten. Sinds juni gingen de geruchten dat CSU-minister van Binnenlandse Zaken Seehofer zijn ontslag wilde aanbieden vanwege een richtingenstrijd met Merkel over het immigratiebeleid. Seehofer zou hebben overwogen terug te treden als partijvoorzitter van de CSU, en die partij stelde Merkel een ultimatum om met een bevredigende aanpak te komen.

Het meningsverschil met Seehofer ging over de opvang van het aantal immigranten die via Oostenrijk Duitsland binnenkomen. De bondskanselier hoopte dat nieuwe migratieafspraken bij een Europese top in Brussel de oplossing zouden bieden, maar Seehofer was niet te spreken over het resultaat. ‘Ik kan dat als minister van Binnenlandse Zaken niet verantwoorden,’ zei de minister van Binnenlandse Zaken tijdens een crisisoverleg met Merkel.

Uiteindelijk bereikten Merkel en Seehofer begin juli na lang vergaderen een compromis over het immigratiebeleid: er werden ‘transitiecentra’ aan de Duitse grens met Oostenrijk geopend, waar immigranten maximaal 48 uur verblijven en direct worden uitgezet als hun asielaanvraag wordt afgewezen.

In het crisisberaad zou Seehofer zelfs hebben gedreigd de Beierse grens te sluiten. Merkel wilde in eerste instantie dat de migranten in Duitsland zelf zouden worden opgevangen.

Hoewel het in Duitse media wekenlang gonsde van de geruchten dat de coalitie ieder moment kon klappen, bleven beide hoofdrolspelers benadrukken dat ze zowel de zuster-samenwerking tussen hun partijen als de regeringsdeelname wilden voortzetten. Economieminister en CDU-prominent Peter Altmaier zei dit ook te willen. ‘We hebben alles gedaan om bruggen te bouwen en we zullen alles doen om de unie bij elkaar te houden.’