Nederland kiest geen kant bij volksopstand tegen Maduro

Een machtswisseling lijkt aanstaande in het zwaar verarmde Venezuela. Woensdag gingen honderdduizenden demonstranten de straat op om steun te betuigen aan parlementsvoorzitter Juan Guaidó, die zichzelf uitriep tot interim-president. Trump zette de toon door de oppositieleider te erkennen, maar landen als Turkije en Rusland blijven de socialistische president Maduro trouw. Nederland kiest vooralsnog geen kant.

Hoe is de situatie in Venezuela?

Op 10 januari werd Nicolás Maduro, de opvolger van Hugo Chávez (president van 1999 tot zijn overlijden in 2013), door het hooggerechtshof in de hoofdstad Caracas opnieuw beëdigd als president van Venezuela. Maar de verkiezingen van mei waren zeer omstreden: tal van landen, waaronder ook Nederland, hekelden de oneerlijk verlopen stembusgang. Oppositiepolitici werd de mond gesnoerd en velen werden strafrechtelijk vervolgd wegens kritiek. Velen boycotten de verkiezingen dan ook.

Een dag na de beëdiging van Maduro daagde Juan Guaidó (35), de voorzitter van het Venezolaanse parlement, dat volledig buitenspel is gezet, de president uit. Hij beriep zich op de steun van het volk en werd door het parlement tot interim-president uitgeroepen. Hij beloofde vrije verkiezingen en een overgangsregering. ‘Venezuela is vandaag herboren in de straten, op zoek naar vrijheid en democratie,’ schreef hij woensdag op Twitter.

Op basis van de massale demonstraties van eergisteren (23 januari) lijkt de steun voor Guaidó onder de sterk verarmde bevolking groot te zijn. Woensdag riep hij zichzelf tijdens een van de manifestaties in Caracas uit tot voorlopig staatshoofd. Na Guaidó’s toespraak deed Maduro, die spreekt van een ‘staatsgreep’, een beroep op  het leger om ‘de eenheid en discipline’ te bewaren. ‘We zullen ook dit overwinnen, we zullen zegevieren,’ zei hij bij het presidentiële paleis, waar eveneens duizenden Venezolanen naartoe waren gekomen. Woensdagmiddag meldden diverse media, waaronder de BBC, dat er bij de pro-Guaidó-demonstraties in Caracas vier demonstranten zijn gedood.

Venezuela kampt met enorme tekorten aan onder meer voedsel en medicijnen, en jarenlange hyperinflatie. De verkoop van olievaten, lange tijd de voornaamste inkomstenbron van het Zuid-Amerikaanse land, is de afgelopen jaren met miljoenen gekelderd. Sinds de crisis er in 2015 escaleerde, ontvluchtten al zo’n 3 miljoen Venezolanen het land.

Welke landen erkennen Guaidó als president?

Al snel betuigden de Amerikaanse president Donald Trump en zijn vicepresident Mike Pence steun aan Guaidó. ‘De bevolking van Venezuela heeft te lang geleden onder het onrechtmatige regime van Maduro,’ schreef Trump woensdagavond op Twitter. ‘Vandaag erken ik officieel de voorzitter van het Venezolaanse parlement, Juan Guaido, als de interim-president van Venezuela.’

Als reactie heeft Maduro alle diplomatieke banden met de Verenigde Staten verbroken. Hij gaf Amerikaanse diplomaten 72 uur om zijn land te verlaten, maar daaraan geeft het Witte Huis geen gehoor: ‘De Verenigde Staten erkennen het Maduro-regime niet,’ schreef minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo. ‘Daarom heeft volgens de VS de voormalige president Nicolás Maduro niet de juridische autoriteit om de diplomatieke banden met de Verenigde Staten te verbreken of onze diplomaten tot persona non grata te verklaren.’

Kort nadat Amerika het nieuwe staatshoofd erkende, volgden meer landen. Venezuela’s buurland Brazilië, dat te maken heeft met een instroom van vele tienduizenden vluchtelingen, was een van de eerste die zich aansloten bij Trump. ‘Brazilië zal het overgangsproces dat nodig is voor de terugkeer van democratie en sociale vrede in Venezuela, politiek en economisch steunen,’ twitterde president Jair Bolsonaro. Daarna volgden ook andere Zuid-Amerikaanse landen als Paraguay, Colombia en Peru. Het Canada van premier Justin Trudeau steunt Guaidó eveneens.

Welke landen scharen zich achter Maduro?

Donderdagmiddag heeft Rusland de landen veroordeeld die Guaidó erkennen als interim-president. Het Kremlin veroordeelt leiders voor het ‘zich toe-eigenen van de macht’ van Maduro en zijn regering. Moskou vindt de ‘staatsgreep’ een schending van het internationaal recht, en zegt dat die ‘een directe weg naar bloedvergieten’ vormt. Toch is Rusland vooralsnog niet van plan om Maduro openlijk te steunen.

Ook Turkije verafschuwt het besluit van Trump om Maduro niet langer te erkennen. Volgens Omer Celik, woordvoerder van de regeringspartij AKP van president Recep Tayyip Erdogan, is het een ‘belediging’ voor het Venezolaanse volk. ‘Het is onzinnig en aanstootgevend dat een democratisch land een staatshoofd toewijst aan Venezuela of aan welk land dan ook.’

De kritiek komt niet onverwacht: de regeringen van Turkije en Venezuela staan bekend als bondgenoten. Afgelopen zomer, toen Maduro onderweg was naar de beëdiging van Erdogan, liet hij nog weten dat hij de Turkse president ziet als ‘leider van de nieuwe multipolaire wereldorde’. Erdogan heeft Maduro gisteren gebeld om hem te steunen, meldt het Turkse staatspersbureau Anadolu. Op sociale media gaat de hashtag #WeAreMaduro (wij zijn Maduro) vandaag viraal.

Eerder lieten ook Mexico en de Zuid-Amerikaanse socialistische bondgenoten Bolivia en Cuba al weten dat ze achter Maduro staan. Ook de islamitische republiek Iran blijft net als Syrië en China achter de Venezolaanse president staan. Tegenstanders van een machtswisseling beschuldigen de Verenigde Staten van het orkestreren van een ‘coup’, vergelijkbaar met die in 1973, toen Amerika een staatsgreep van de Chileense dictator Augusto Pinochet steunde.

Wat doen de Nederland en de Europese Unie?

Gisteren werd al duidelijk dat Curaçao en Aruba, die in totaal al zeker 15.000 Venezolaanse vluchtelingen hebben opgevangen, achter Guaidó staan. Zowel in Willemstad als in Oranjestad gingen demonstranten de straat op om zich achter de zelfbenoemde interim-president te scharen.

Nederland – officieel een buurland van Venezuela omdat dat land ten zuiden van de Nederlandse Antillen ligt – wil geen inhoudelijke reactie geven. Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) laat donderdagmiddag weten dat het kabinet Guaidó niet erkent: ‘De kern is niet het erkennen van de machtsovername, de kern is een einde aan het geweld.’ Hij schaart zich achter het standpunt van de EU: een ‘politiek proces (…) dat leidt tot eerlijke verkiezingen’ is volgens hem noodzakelijk.

In de Tweede Kamer zijn de reacties verdeeld. Sjoerd Sjoerdsma (D66) en Sven Koopmans (VVD) vinden dat Guaidó ‘politieke steun’ verdient, maar dat eerst overleg in Europees verband nodig is voordat die steun expliciet wordt uitgesproken. PvdA-Kamerlid Lilianne Ploumen wil dat de oppositieleider wordt erkend als president, zodat hij nieuwe verkiezingen kan uitschrijven. Sadet Karabulut (SP) noemt de kritiek op Maduro ‘terecht’, maar spreekt ook van een onrechtmatige ‘couppoging’, en wekt de suggestie dat de Verenigde Staten erachter zitten. Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet is naar eigen zeggen ‘heel enthousiast’ over een mogelijke machtswisseling, en zou militair ingrijpen door Amerika en Brazilië toejuichen.

De Europese Unie, die in mei al kritiek uitte op de stembusgang in het Zuid-Amerikaanse land, roept Venezuela op te luisteren naar de stem van het Venezolaanse volk en ‘vrije en geloofwaardige verkiezingen’ te organiseren. ‘De bevolking van Venezuela heeft massaal opgeroepen tot democratie en de mogelijkheid om vrijelijk hun eigen lot te bepalen. Deze stemmen kunnen niet worden genegeerd,’ schrijft de hoge buitenlandvertegenwoordiger van de EU Federica Mogherini in een verklaring. Over de posities van Maduro en Guaidó wil Brussel vooralsnog niet speculeren.