Harde koers Bolsonaro zet Brazilië direct op scherp

Voor Brazilië belooft 2019 het jaar van ingrijpende veranderingen te worden. In het grootste land van Zuid-Amerika is deze week de nieuwe president Jair Bolsonaro (63) ingezworen. Tot vreugde van veel kiezers belooft hij de zware misdaad aan te pakken en de economie uit het slop te trekken. Er zijn ook veel zorgen over de voornemens van Bolsonaro, onder meer bij ngo’s. Wat wil de nieuwe Braziliaanse president?

Brazilië is ‘bevrijd van socialisme en politieke correctheid’ zei Bolsonaro dinsdag bij zijn inauguratie in de hoofdstad Brasilia. Het typeert de radicale koerswijziging die de nieuwe president wil inslaan. Onder de vorige regeringen, geleid door de presidenten Luiz Inácio ‘Lula‘ da Silva (2003-2011), Dilma Rousseff (2011-2016) van de socialistische Arbeiderspartij PT en Michel Temer (2016-2018) van de partij MDB, tierden corruptie, crimineel geweld en armoede welig.

Tijdens zijn verkiezingscampagne beloofde Bolsonaro in niet mis te verstane bewoordingen daaraan een einde te maken, waarbij hij zijn politieke tegenstanders er geregeld van beschuldigde het land kapot te hebben gemaakt. De vele provocatieve uitspraken die hij tijdens de campagne en ook daarvoor deed, was een van de redenen waarom Bolsonaro de bijnaam ‘de Tropische Trump‘ kreeg. Net als de Amerikaanse president Donald Trump wordt hij veelvuldig beschuldigd van homohaat, vrouwenhaat en racisme (zie deze link voor Bolsonaro’s controversiële uitspraken).

In september, een maand voor de beslissende ronde van de presidentsverkiezingen, werd het campagneteam opgeschrikt door een aanslag: een man met radicaal-linkse sympathieën stak Bolsonaro neer tijdens een optreden in het openbaar. De toenmalige presidentskandidaat liep een geperforeerde lever op, lag weken in het ziekenhuis en overleefde de steekpartij ternauwernood.

Na de aanslag nam Bolsonaro’s populariteit een vlucht, met een ruime overwinning tot gevolg: Bolsonaro werd gekozen door 55 procent van de stemmers en legde dinsdag de presidentiële eed af in Brasilia. ‘Brazilië boven alles, God boven iedereen,’ scandeerden zijn aanhangers de leus die hij zelf gebruikte tijdens zijn campagne.

Jaarlijks tienduizenden doden door crimineel geweld

Misschien wel de belangrijkste verkiezingsbelofte die Bolsonaro zijn overwinning opleverde, is de harde strijd die hij wil voeren tegen de vele moordenaars die Brazilië al jaren teisteren. In 2017 kwamen ongeveer 64.000 mensen door crimineel geweld om het leven, meer dan in oorlogsgebieden als Afghanistan en Irak.

Om daarin verandering te brengen, wil Bolsonaro wapenbezit mogelijk maken voor alle burgers zonder stafblad, zodat die zichzelf kunnen beschermen, zo twitterde hij zaterdag. Ook heeft hij diverse militairen benoemd in zijn regering, waardoor het leger naar verwachting een veel belangrijkere rol krijgt, vooral in de favelas, sloppenwijken in de grote steden waar criminele bendes de dienst uitmaken en waar vaak grote armoede heerst. Ook wil Bolsonaro de doodstraf invoeren, maar het Huis van Afgevaardigden moet daarmee nog akkoord gaan.

Economie liberaliseren, banden aanhalen met Amerika en Israël

Een andere pijler van Bolsonaro’s beleid is het verbeteren van de economie. Beleggers lijken vertrouwen te hebben gekregen door de komst van de nieuwe president. Na zijn eerste werkdag schoot de Braziliaanse beurs woensdagavond met 3,5 procent omhoog naar een recordhoogte.

De centrale bank kreeg de vrije hand om de doelstellingen van minister van Economische Zaken Paulo Guedes te halen. Hij pleit onder meer voor belastingvoordelen voor ondernemers, privatisering van tientallen staatsbedrijven, flexibilisering van de arbeidsmarkt en het versoberen van de pensioenen. Ook wil hij Brazilië aantrekkelijker maken voor buitenlandse investeerders. Pikant, aangezien Bolsonaro zelf juist een uitgesproken nationalist is, ook op handelsgebied.

Daarmee volgt Bolsonaro het voorbeeld van Donald Trump, met wie de Braziliaanse president de banden wil aanhalen. Dat streven lijkt wederzijds: op Twitter feliciteerde de Amerikaanse president zijn Braziliaanse collega na zijn inaugurele rede: ‘De VS staan aan je kant!’ Amerika benadrukte de goede verstandhouding door minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo naar de inauguratie te sturen. Pompeo ziet in Brazilië een bondgenoot ‘in de samenwerking tegen autoritaire regimes’, doelend op de socialistische landen Venezuela en Cuba.

Israël is voor Bolsonaro eveneens een belangrijke bondgenoot. Vorige week bezocht Benjamin Netanyahu  Brazilië als eerste Israëlische premier ooit, en betuigde hij steun aan Bolsonaro, die hij een ‘vriend’ en ‘broeder’ noemde. Ook bezochten de twee een orthodoxe synagoge in Rio de Janeiro, waar pakweg dertigduizend Braziliaanse Joden wonen. Bolsonaro, die tijdens het bezoek een keppeltje droeg, prees Netanyahu de hemel in: ‘Het is voor mij een grote eer om de man te ontmoeten die voor mij een voorbeeld is van patriottisme (…) een man die staat voor zijn volk. Ik heb Israël altijd een voorbeeld genoemd.’ Volgens de Israëlische premier heeft Bolsonaro, in navolging van Trump, toegezegd dat hij de Braziliaanse ambassade wil verhuizen naar de Israëlische hoofdstad Jeruzalem.

Bolsonaro stapt uit Marrakesh-pact en wil klimaattop niet organiseren

Ook wat betreft het veelbesproken migratiepact van de Verenigde Naties (VN), dat afgelopen maand in de Marokkaanse stad Marrakesh is getekend, zit Bolsonaro op dezelfde lijn als Amerika en Israël. Beide landen weigerden de overeenkomst te ondertekenen. Brazilië besloot eveneens de steun aan het pact op te zeggen. Volgens minister van Buitenlandse Zaken Ernesto Araújo is het beter als landen zelf hun migratiebeleid bepalen. Araújo zei ook dat Brazilië vluchtelingen uit het verarmde Venezuela zal blijven opvangen, maar heeft daarbij naar eigen zeggen geen VN-bepalingen nodig.

Het tekent de sceptische houding van de nieuwe Braziliaanse president tegenover de VN. Onder de vorige regering had Brazilië zich naar voren geschoven om in november dit jaar de wereldwijde VN-klimaatconferentie COP 25 te organiseren, maar na zijn verkiezingsoverwinning veegde Bolsonaro dat aanbod van tafel. Hij vindt dat de internationale bijeenkomst te veel geld kost.

Plan voor ontginning ‘inheemse grond’ stuit op verzet ngo’s

De recentste controverse rond Bolsonaro gaat over zijn agrarische beleid: woensdag gaf hij het ministerie van Landbouw meer bevoegdheden bij het ontginnen van land in beschermd Amazonegebied, waar veel ‘inheemse grond’ te boek staat als beschermd gebied. Als het aan de president ligt, moeten delen van die inheemse grond, die volgens hem ruim 15 procent van het totale land bedraagt, beschikbaar kunnen worden gesteld als landbouwgrond.

Ontginnen van dat land moet er volgens Bolsonaro ook toe leiden dat van de buitenwereld afgeschermde inheemse inwoners – veelal indianen of nakomelingen van gevluchte slaven – integreren in de Braziliaanse maatschappij. Veel niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) tekenen daartegen protest aan, tot ergernis van de president. Hij twitterde gisteren dat de inheemse inwoners ‘worden uitgebuit en gemanipuleerd door ngo’s’. Bolsonaro wil dan ook meer overheidstoezicht en controle op de hulporganisaties. Binnenkort stemt het Braziliaanse Congres over de wet, die het ministerie van Landbouw permanente bevoegdheid voor controles op ngo’s kan geven.