Hoe een zelfvoldaan land een twijfelnatie werd

Jarenlang leek het alsof de Duitsers immuun waren voor politieke en economische instabiliteit. Maar nu wankelt het zelfbeeld van de altijd naar perfectie strevende Duitsers. Het tanende Duitse superioriteitsgevoel in zes hoofdstukken.

Lees ook het opiniestuk van Jelte Wiersma over de machtigste politicus van Europa: Merkel maakte Duitsland en Europa instabieler

De ‘brave’ Bondsrepubliek, tot wasdom gekomen in de West-Duitse provinciestad Bonn, blijkt toch niet zo immuun voor rechts-populisme en maatschappelijke radicalisering als gedacht. De ingeslapen volkspartijen CDU/CSU en SPD verliezen een steeds groter deel van hun aanhang. En de Exportweltmeister blijkt belangrijke economische ontwikkelingen te hebben gemist. Zoals kunstmatige intelligentie, de zelfsturende auto en de uitbreiding van supersnel internet en mobiele bereikbaarheid.

In Duitsland klinkt steeds meer gemopper dat kanselier Angela Merkel het afgelopen decennium niet veel meer heeft gedaan dan op de winkel passen, en dat Duitsland nu de boot dreigt te missen.

Zwaard van Damocles hangt boven de auto-industrie

Dat onderliggende problemen zijn onderschat, werd pijnlijk duidelijk tijdens de dieselcrisis, waarvan de gevolgen als een zwaard van Damocles boven de auto-industrie hangen. Die sector is bepalend voor het succes van de economische motor van Europa. Het gaat om honderdduizenden banen en daarmee om de politieke, economische en maatschappelijke stabiliteit van Duitsland.

Een ander belangrijk punt is de morele superioriteit waarmee Duitsers graag schermen. Ze zien zichzelf, na driekwart eeuw van boetedoening, Wiedergutmachung en afzijdigheid bij internationale militaire missies, als hoeders van de internationale wereldorde. Niet toevallig presenteerde Merkel zich het afgelopen najaar als een van de grootste voorstanders van het elders beschimpte VN-migratiepact.

Ook de Energiewende, de gewaagde transformatie naar een duurzame energievoorziening, hapert. En tot overmaat van ramp is ook het Duitse voetbal in crisis. Die Mannschaft, ’s lands visitekaartje en tot vorige zomer het beste team ter wereld, verschrompelde afgelopen jaar tot een schlemiel. De Duitse aftakeling in zes bedrijven.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

1. Angst en beven in de Bondsdag

In zekere zin heeft de snelgroeiende protestpartij Alternative für Deutschland (AfD), die inmiddels in alle (deelstaat)parlementen zit, haar zin gekregen met de leus ‘Merkel moet weg’. Dat was de belangrijkste reden waarom boze burgers de afgelopen jaren de straat opgingen, net als in de revolutionaire herfst van 1989 in de DDR gebeurde tegen de hoofdstedelijke politieke elite. Het recente afscheid van Merkel als voorzitter van de conservatieve CDU is een waterscheiding.

Duitsers zagen zichzelf als hoeders van internationale wereldorde

Dat een partijleider na twaalf jaar dienst opstapt, lijkt niet ongewoon. Maar Duitsers waarderen niets meer dan stabiliteit. Saaiheid is een kracht. Angela Merkel werd vier keer tot kanselier gekozen, ondanks haar steeds slaapverwekkendere campagnes: ‘U kent mij’, was de laatste keer haar boodschap aan de kiezers.

De sociaal-democraten lijden intussen aan dezelfde ziekte als de christen-democraten. Verkiezing na verkiezing verliezen deze zogeheten volkspartijen, die vroeger elk afzonderlijk vier op de tien Duitse volwassenen bekoorden, meer kiezers en leden. Maar in plaats van dat ze eens naar de oppositie kijken om te zien hoe ze hun naar de rechtse AfD en de linkse Die Grünen weggelopen fans kunnen terughalen, blijven ze zich in de regering aan elkaar vastklampen, als konijnen die in de koplampen staren. De AfD, opgericht vanwege de eurocrisis in 2013, is inmiddels de grootste oppositiepartij, de Groenen zijn niet te stuiten in de peilingen.

Woede – In de stad Chemnitz betogen inwoners tegen de politieke elite in Berlijn, 9 juli 2018

SPD maakt een zwaai naar links

Wie in het nauw zit, kan tot onbezonnen acties overgaan. De SPD komt nu met een ultimatum, opgejaagd door de 29-jarige rebel Kevin Kühnert, die – zonder dat hij in de Bondsdag zit – zijn hele partij naar links weet te sturen. Fractievoorzitter Andrea Nahles verklaarde eind vorig jaar dat de SPD de zeer succesvolle hervormingen van de arbeidsmarkt wil herzien. Deze enorme bezuinigingsoperatie in de royale verzorgingsstaat, ‘Hartz IV’ genaamd, is ooit ingezet door SPD-kanselier Gerhard Schröder.

Als de CDU en haar Beierse zusterpartij CSU deze nieuwe, linkse eisen, die niet in het Regeerakkoord staan, afwijzen, valt Merkels centrumregering. En dat betekent waarschijnlijk vervroegde verkiezingen, waarbij de Groenen flink zullen profiteren. Mogelijk gaat de milieupartij dan onderhandelen met de CDU/CSU en de liberale FDP, wat een regering zou kunnen opleveren van vier partijen. Een verdere versnippering van het Duitse politieke landschap. Weg gekoesterde stabiliteit.