Jacques Chirac (1932-2019) wás Frankrijk

Na veertig jaar politiek viel Jacques Chirac (1932-2019) samen met zijn land, joie de vivre, typisch Franse tegenstellingen en tekortkomingen incluis. ‘Chirac was een veroveraar. Als hij binnenkwam, gebeurde er iets.’

Een klopje op de schouder, een kusje voor de baby, een ontwapenende binnenkomer. Zijn menselijkheid was het handelsmerk van Jacques Chirac, le président copain – de vriendschappelijke president. Hiërarchie kende hij niet, een conversatie met een wc-juffrouw ging hem net zo makkelijk af als een gesprek met een hoogleraar.

In de jaren voor zijn dood was er van zijn energie en gezelligheid weinig over. Hij kampte met een aan alzheimer verwante neurologische aandoening, die zijn geheugen en spraak aantastte en hem aan een rolstoel kluisterde. Zijn voormalig medewerker Daniel Le Conte, die van 2014 tot aan zijn ­eigen dood in 2017 veel bij hem was, polste de stemming van de oud-president door ­dagelijks dezelfde opmerking te maken. ‘De avond is gevallen,’ zei hij zodra het donker begon te worden. Zolang het antwoord luidde ‘ik hoop dat hij zich niet heeft bezeerd,’ wist Le Conte dat zijn vriend nog bij de tijd was.

Chirac verliet het Elysée in 2007, waarna hij nog vier jaar in de Grondwettelijke Raad zat. Maar al in september 2005 bleek dat er iets goed mis was. ’s Avonds achter zijn ­bureau kreeg de president flinke hoofdpijn en zag hij ineens slecht. Hij werd direct naar het ziekenhuis gebracht en een week later weer ontslagen. ‘Een lichte hersenbloeding,’ constateerden de artsen, maar volgens journalist Béatrice Gurrey was dat niet waar. Gurrey volgde Chiracs tweede ambtstermijn voor dagblad Le Monde en schreef het boek Les Chirac. Les secrets du clan (De Chiracs. De geheimen van de clan). ‘Zijn vrouw Bernadette en dochter Claude dwongen de artsen tot die verklaring. Het was een zware hersenbloeding, een keerpunt in zijn carrière. Chirac realiseerde zich dat hij zich niet herkiesbaar kon stellen en vroeg zich af hij die laatste twee jaar überhaupt nog wel vol kon maken.’

‘Jacques Chirac was een veroveraar’

Volgens de journalist heeft het rampjaar 2005 zeker gevolgen gehad voor de gezondheid van het staatshoofd. ‘Er was in Frankrijk tegen de Europese Grondwet gestemd, terwijl de president campagne voerde voor een “ja”. Er braken verschrikkelijke rellen uit in de voorsteden van Parijs, en Frankrijk liep de Olympische Spelen van 2012 mis, iets waarvoor Chirac zich erg had ingezet.’
Volgens Gurrey vond het staatshoofd het niet heel erg dat het einde van zijn carrière in zicht was. De Fransman was immers al in 1967 begonnen in de landelijke politiek, als parlementariër. In 1976 richtte hij de rechtse partij RPR op, die het gedachtegoed van generaal Charles de Gaulle aanhing en in 2002 opging in de UMP (nu Les Républicains). Gedurende vier decennia bekleedde Chirac de ene hoge functie na de andere.

Zijn geheim? ‘Jacques Chirac was een veroveraar,’ zegt Gurrey. ‘Hij was empathisch, een goede campagnevoerder en wist politici zijn kamp in te kletsen. Het was een bijzondere man: als hij binnenkwam, gebeurde er iets.’
Die warme kant was niet onbelangrijk, maar Chirac profiteerde ook van een grenzeloos zelfvertrouwen. Dat was gekweekt door zijn moeder Marie-Louise, die hem adoreerde. Zijn vader Abel was autoritair, wat bij Jacques rebellie opriep. Zo vertrok hij na zijn middelbare school een paar maanden als matroos op een kolenschip. Bij terugkomst in havenstad Le Havre stond ­vader Chirac hem op te wachten om hem duidelijk te maken dat het uit was met lanterfanten. Jacques ging naar het prestigieuze Sciences Po, een opleiding politicologie voor de elite. ‘Hij heeft altijd gedaan wat er van hem werd verwacht,’ zegt Gurrey.

Grootste en bekendste vete is die met Nicolas Sarkozy

Hij trouwde met studiegenote Bernadette Chodron de Courcel, mede op aandringen van zijn vader. Een huwelijk met de jonge aristocrate zou Jacques doen stijgen op de sociale ladder, ook al had die zich tijdens een studieperiode in de Verenigde Staten verloofd met een Amerikaanse. Het was niet de eerste, en zeker niet de laatste keer dat Jacques Bernadette bedroog, toch scheidde zij nooit van hem. Van haar wordt gezegd dat zij verslingerd was aan de macht van haar man. Het paar kreeg twee kinderen: dochter Claude, die lang de communicatie voor haar vader verzorgde, en Laurence, die een artsenstudie deed. Haar ongeluk – Lauren­ce had een eetstoornis en stierf bij haar laatste zelfmoordpoging in 1995 – was het grote drama in het leven van de Chiracs.

De president die ieders vriend was, maakte ook vijanden. Zijn grootste en bekendste vete is die met Nicolas Sarkozy. Deze veelbelovende politicus raakte begin jaren negentig hecht bevriend met de familie Chirac. Maar toen premier Edouard Balladur in 1995 bekendmaakte dat hij meedeed aan de presidentsverkiezingen, als uitdager van Chirac, stapte ‘Sarko’ zonder pardon over naar het andere kamp. Dat ervoer Chirac als een dolkstoot in de rug. Zelfs toen hij al aan het dementeren was, zou de naam van ‘de dwerg’ nog grote ergernis bij het ex-staatshoofd hebben opgeroepen.

‘Chirac verstond de kunst van de politieke moord’

Het verraad van Sarkozy en anderen heeft Chirac veranderd, zegt Franz-Olivier Giesbert, een van zijn biografen. Hij trof de politicus begin jaren zeventig tijdens een werkbezoek aan in een kamertje achteraf met een zwaar gehandicapte. Chirac zat geknield naast de jongen, hield zijn hand vast en sprak op zachte toon, net zolang tot hij tot hem doordrong. ‘Toch is dat dezelfde ­figuur die onophoudelijk liegt, belooft, bedriegt en met zeker cynisme zijn vijanden neutraliseert, iemand die de kunst van de politieke moord verstaat,’ aldus Giesbert.

Chirac werd ‘de luie koning’ genoemd, die ‘anderhalve hervorming’ doorvoerde. Andere verwijten zijn dat hij ‘visieloos’ was en ‘beter in het veroveren van de macht dan het uitvoeren ervan’. Daar is journalist Béatrice Gurrey het niet mee eens. ‘Hij heeft veel betekend voor het Franse buitenlandse beleid. Chirac was een groot kenner van Afrika, Azië, de Verenigde Staten en Rusland. Als burgemeester van Parijs bouwde hij een groot internationaal netwerk op.’ Maar liegen kon hij ook, geeft Gurrey toe. ‘Er zijn heel wat affaires geweest.’
Gesjoemel

Dat hij in 1995 erkende dat de Franse staat een rol heeft gespeeld bij een grote razzia in 1942 waarbij ruim dertienduizend Joden werden gedeporteerd, was een mijlpaal. Net als zijn ‘nee’ tegen de oorlog van George W. Bush in Irak. Andere hoogtepunten zijn een hervorming van het pensioenstelsel en het terugdringen van het aantal verkeersdoden. Toch een wat mager resultaat voor een president die twaalf jaar in het Elysée woonde.

63 procent van de Fransen vond hem een goed staatshoofd

In Nederland was de Fransman de eerste jaren van zijn presidentschap niet geliefd. Dat hij opnieuw kernproeven begon op het atol Mururoa, viel niet in goede aarde en zijn ­kritiek op het Nederlandse drugsbeleid al helemaal niet. Ondanks het Verdrag van ­Schengen weigerde Chirac de grenscontroles tussen Noord-Frankrijk en België op te heffen. Vanwege het ‘lakse beleid’ van de Nederlanders zou zijn land door marihuana worden overspoeld, vreesde hij.
Toen hij in 2000 op staatsbezoek kwam, was de kou al wat uit de lucht. Om zijn imago bij te schaven, verscheen de president zelfs in de TV Show van Ivo Niehe.
Toen Chirac in 2007 afzwaaide, wachtte hem een onaangename afsluiting van zijn carrière: een rechtszaak wegens gesjoemel met baantjes toen hij burgemeester was van Parijs. Met geld van de gemeente werden ­zeven werknemers van de RPR betaald. Bernadette wist het zo te regelen dat opvolger UMP het leeuwendeel van de 2,2 miljoen euro schuld aan de gemeente terugbetaalde.

Ook zorgde zij ervoor dat ‘Chichi’ niet in de rechtszaal hoefde te verschijnen vanwege zijn ziekte. Het ex-staatshoofd werd bij verstek veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van twee jaar.

Een sneu einde voor de flamboyante Chirac? Dat valt mee. Hij is de meest geliefde oud-president, 63 procent van zijn landgenoten vond hem een goed staatshoofd. ‘Het is zijn charisma,’ zegt Gurrey. ‘De Fransen waardeerden zijn ­enthousiasme, dat hij van het leven hield, van lekker eten, drinken en vrouwen.’ Kortom: hij was net als zij.