Opdat wij niet vergeten: de gruwelen van het kalifaat

1. De Islamitische heilstaat

De eerste buitenlandse jihadisten vertrekken vanaf 2012 naar Syrië, om zich daar aan te sluiten bij de opstandelingen die strijden tegen de Syrische president Bashar al-Assad. Tienduizenden zouden hen volgen, vanuit Noord-Afrika, Golfstaten, Europa, Noord-Amerika, Australië, zelfs Zuid-Amerika. Amper twee jaar later, in de zomer van 2014, gaat het niet meer alleen om de gewapende strijd, maar ook om een nieuw leven in een fundamentalistische heilstaat.

Propagandavideo’s van Islamitische Staat (IS) tonen lachende kinderen, drukke markten met kraampjes vol vruchten en groente, religieus onderwijs voor kinderen, goede gezondheidszorg, gezellige picknicks in parken. Het kalifaat, eind juni 2014 officieel verklaard, heeft de pretentie moslims wereldwijd een diep-religieus leven te bieden, in ­navolging van de profeet Mohammed. Nadrukkelijk worden ook vrouwen en kinderen opgeroepen zich te vestigen in het dan nog uitdijende IS-territorium.

In werkelijkheid blijkt dit kalifaat een totalitaire staat waar geweld tegen ongelovigen centraal staat. De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) concludeert in januari 2016 dat geweld inherent is aan IS. ‘Het wordt op dagelijkse basis toegepast, verheerlijkt en gepredikt.’ Geradicaliseerde moslims die, ook vanuit Nederland, afreizen naar het kalifaat, zijn volgens de AIVD vanaf 2014 hiermee ‘zonder uitzondering’ bekend. Volgens de inlichtingen-dienst hebben IS-sympathisanten voordat zij vertrekken naast de idyllische beelden ook beelden gezien van bloederige executies, van kinderen in semi-militaire trainingskampen en euforische filmcompilaties van door IS opgeëiste aanslagen. En voordat ze afreisden weten ‘uitreizigers’ via hun contacten dat ze moeten gaan vechten en dus zelf gaan deelnemen aan dit geweld.

Toch moeten de meeste mannen en vrouwen dan nog uit Nederland vertrekken. Vanaf 2012 tot de val van het kalifaat in 2018, gaat het volgens de meest recente cijfers van de AIVD om 310 volwassenen met een Nederlands paspoort.

2. Meedogenloos

In een blitzkrieg breidt IS vanaf januari 2014 zijn grondgebied uit. Eerst in Irak, daarna in buurland Syrië. Inwoners van de in de snelle, hevige oorlog veroverde gebieden krijgen te maken met terreur. Wie heeft gevochten tegen IS (soldaten, politieagenten) wordt zonder pardon geëxecuteerd.

Als de Iraakse stad Mosul in juni 2014 is ingenomen, maken IS-strijders jacht op achtergebleven politieagenten, soldaten en veiligheidsofficieren, vertellen gevluchte inwoners later aan onder meer de Amerikaanse nieuwszender CNN.

Naar schatting vierduizend van hen worden vermoord en in een diepe put buiten de stad gegooid. Daarvan maakt IS geen geheim: de massa-executies worden gefilmd en volgens een ooggetuige worden dvd’s met de opnamen verkocht in de ingenomen stad.

Aanhangers van andere religies dan de soennitische islam (sjiieten, jezidi’s, christenen, joden) hebben na verovering door IS drie keuzes: bekeren, belasting betalen of vluchten. Uiteindelijk betekende blijven, maar niet bekeren, ook vaak de dood.

In het bijzonder jezidi’s, een religieus-etnische bevolkingsgroep in Noord-Irak, zijn doelwit van de oprukkende IS. Omdat zij niet islamitisch zijn, worden zij beschouwd als ongelovige duivelaanbidders. Overlevenden vertellen in augustus 2014 in de Britse krant The Independent dat vrouwen en kinderen uit een jezidi-dorp na verovering door IS-soldaten levend worden begraven in een in allerijl gegraven massagraf. Sommige vrouwen worden met de handen aan een auto gebonden, met de benen aan een andere en zo uiteengetrokken. Duizenden mannen worden vermoord, achtergebleven vrouwen en kinderen afgevoerd.

Miljoenen niet-IS-sympathisanten moeten gedwongen leven in het kalifaat, dat in oktober 2014 een gebied ter grootte van Groot-Brittannië beslaat en negen miljoen inwoners telt. Zij hebben zich te schikken naar extreem-religieuze regels en wetten, die op totalitaire wijze worden gehandhaafd.

3. Religieuze politie

Westerse jihadisten kiezen na aankomst in het kalifaat doorgaans voor een bestaan als strijder. Maar ze kunnen ook ondersteunende functies aannemen, afhankelijk van hun expertise. Als zij Arabisch spreken, kunnen buitenlanders zich aansluiten bij de Hisba, de religieuze politie in het IS-territorium. Zij moeten personen op straat op de strenge religieuze regels wijzen en ze oppakken als ze overtredingen signaleren.

Voor vrouwen is er een ­afzonderlijke ‘zedenpolitie’, de Al-Khansaa-brigade. Die spreekt specifiek vrouwen in het kalifaat aan op ‘onislamitisch gedrag’. Deze brigade is bijzonder berucht, omdat leden er exact hetzelfde uitzien als andere vrouwen op straat. Elke vrouw op straat kan dus ogenschijnlijk tot deze religieuze politie behoren. Want alle vrouwen in het kalifaat moeten in het zwart en geheel gesluierd gekleed gaan in een zogeheten khimar die alleen het gezicht vrij laat. Soms zijn ook de niqab, de gezichtssluier, en handschoenen verplicht, om geen streepje huid zichtbaar te laten.

 De zedenpolitie spreekt vrouwen aan op ‘onislamitisch gedrag’ en straft ze

Van mannen wordt verwacht dat zij hun snor afscheren en een lange baard laten groeien, omdat de profeet dat zo zou hebben bevolen. Vrouwen mogen alleen met hun echtgenoot hun huis verlaten. Hun echtgenoten krijgen lijfstraffen als zij niet fatsoenlijk gekleed gaan.

Straffen worden opgelegd in sharia-rechtbanken en in het geval van vrouwelijke ‘daders’ uitgevoerd door vrouwen. Het gaat vaak om lijfstraffen als zweepslagen, in IS-gevangenissen worden ook elektriciteitskabels gebruikt. Als winkeliers in Mosul of Raqqa hun winkels niet sluiten tijdens het gebed, kunnen zij rekenen op zweepslagen.

Gevluchte bewoners van het kalifaat verhalen van overtredingen die reden zijn voor lijfstraffen of in ernstige gevallen publieke onthoofding: vrouwen die te strakke kleding dragen, muziekvideo’s kijken, bier drinken, roken, ongetrouwde mannen en vrouwen die samen een maaltijd gebruiken. Van dieven wordt de linkerhand afgehakt. Homo’s en mannen die overspel plegen, worden van een hoog gebouw gegooid. Overspelige vrouwen worden gestenigd.

4. Slavenhandel

Volgens een rapport van de Verenigde Naties zijn er in 2015 naar schatting 3.500 slaven in het kalifaat. De meeste van hen zijn jezidi-vrouwen en -kinderen. Maar ook andere etnische en religieuze minderheden worden tot slaaf gemaakt.

Jezidi-vrouwen worden verhandeld als slaaf voor IS-strijders. Eigenaarscontracten leggen vast dat de jihadisten kunnen doen met jezidi-slavinnen wat zij willen, schrijft journalist Judit Neurink in haar boek De vrouwen van het kalifaat. Slavinnen, moeders en jihadbruiden.

 Eigenaarscontracten bepalen dat de jihadisten kunnen doen met jezidi-slavinnen wat zij willen

Seks mag ‘onmiddellijk nadat zij bezit van haar hebben genomen’. De vrouwen van de jihadisten zijn volgens Neurink vaak medeplichtig en weten dat hun mannen jezidi-slavinnen verkrachten. Jaloezie speelt ook een rol, net als angst voor hun echtgenoot aan wie zij niet zelden zelf zijn uitgehuwelijkt.

De tot slaaf gemaakte jezidi-vrouwen en -meisjes worden systematisch seksueel misbruikt, zo schrijft de Amerikaanse krant The New York Times al in 2015 op basis van interviews met 21 ontsnapte ­jezidi’s. Overal in het kalifaat zijn speciale huizen waar de ontvoerde vrouwen en meisjes (soms pas twaalf jaar oud) worden vastgehouden. Via kijkruimten inspecteren potentiële kopers hen, waarna in veel gevallen een koopcontract wordt opgesteld.

Gevluchte jezidi-vrouwen verklaren dat IS-strijders beweren dat verkrachting niet alleen is toegestaan, maar zelfs een plicht is. Seks met ongelovigen zou ze dichter bij God brengen. Verkrachters gaan vooraf en achteraf in gebed. Uitgebreide onderzoeken van Human Rights Watch en Amnesty International geven hetzelfde beeld van systematische verkrachting van jezidi’s door IS-mannen. Het aanbod van seksslaven zou ook een middel zijn om nieuwe rekruten te trekken uit streng-islamitische landen als ­Saudi-Arabië, waar seks taboe is.

Volgens journalist Brenda Stoter ­Boscolo, die recent een boek schreef over de genocide op de jezidi’s (Het vergeten volk), heeft IS zeker zesduizend jezidi-meisjes en -vrouwen ontvoerd. Als gevolg van deze slavenhandel en het grootschalige misbruik zijn er jezidi-vrouwen die nu in vluchtelingenkampen leven met een kind van hun verkrachter.

5. Publieke executies

In Raqqa, de zogenaamde hoofdstad van het kalifaat, is een beruchte ­rotonde waar ten tijde van het kalifaat publieke terechtstellingen zijn gehouden. Ouders en hun kinderen moesten aanwezig zijn bij de executies. Op deze rotonde op Naim Square staat een hek waarop de hoofden van de slachtoffers worden gespietst. Onthoofdingen zijn er in de steden van het kalifaat bijna dagelijks, maar meestal op vrijdagmiddag na het gebed.

De IS-propagandamachine brengt daarnaast vanaf 2014 beelden naar buiten van onthoofdingen en massa-executies van gevangen ‘ongelovigen’. Tot afschuw van westerse regeringen gebeurt dat ook met westerse journalisten en hulpverleners.

De onthoofdingen van de Amerikaanse journalisten James Foley (19 augustus 2014) en Steven Sotloff (2 september 2014) in de Syrische woestijn, maken grote indruk. Beiden zijn gekleed in oranje pakken, hun beul is een geheel in het zwart geklede jihadist met een Brits accent. Deze ‘Jihadi John’ was de bijnaam van Mohammed Emwazi, een Britse IT-specialist uit Londen, geboren in Kuweit.

Ook diens onthoofdingen van de Britse hulpverleners David Haines en Alan Henning worden gefilmd en op internet geplaatst. Voordat een Amerikaanse drone Emwazi in november 2015 doodt, is hij ook betrokken bij de executies van twee Japanse hulpverleners, de Amerikaan Peter Kassig en een groep gevangengenomen Syrische soldaten. Gruwelijk zijn ook de beelden van de gevangen Jordanese gevechtspiloot Moath al-Kasasbeh op 3 februari 2015. Opgesloten in een kooi wordt hij levend verbrand voor het oog van de IS-camera’s.

Zo mogelijk nog schokkender zijn de video’s van kinderen die betrokken zijn bij executies van gevangenen, en die vanaf begin 2015 door Amaq, het ‘persbureau’ van het kalifaat, naar buiten worden gebracht. In januari 2015 van een jongen uit Kazachstan, tien jaar oud, die twee Russische spionnen doodschiet.

In december van dat jaar verschijnt een professioneel vormgegeven video op internet van IS-kinderen die een bomvest dragen en gevangenen executeren. In juli 2015 komt voor het eerst een video online waarin is te zien hoe een minderjarige een onthoofding uitvoert.

Zo wordt het geweld steeds extremer en worden de daders steeds jonger. In een video uit januari 2017 schiet een kleuter een Koerdische gevangene dood en kijkt hij toe hoe een andere gevangene wordt onthoofd. Jongens krijgen er in het kalifaat een training voor.

6. Indoctrinatie

Onderwijs in het kalifaat staat in het teken van het inprenten van de IS-ideologie, staat in een onderzoeksrapport uit april 2017 van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid en de inlichtingendienst. Schoolboeken zijn geïllustreerd met handgranaten, tanks en gevechtsposities, ‘om kinderen vertrouwd te maken met de gewelddadige strijd en de militaire strategieën’. ‘Ook zijn er apps waar kinderen spelenderwijs de coalitielanden kunnen aanvallen, door bijvoorbeeld raketten af te vuren op westerse gevechtsvliegtuigen of de Eiffeltoren.’

 Video’s laten zien hoe jongens in kinderkampen worden getraind en opgeleid tot strijders

Daarnaast zijn er trainingskampen voor de Cubs of the Caliphate, de ‘welpen van het kalifaat’. Professioneel geproduceerde video’s van deze kampen laten zien hoe jongens daar worden getraind en opgeleid tot strijders. Jongens worden vanaf hun negende, naast hun ideologische training (Koranlessen en de geweldscultuur van IS), voorbereid op gewapende strijd: omgaan met steek- en vuurwapens, oefenen van onthoofdingen op een pop, fysieke training. In toenemende mate moeten zij vanaf die leeftijd ook meedoen op het slagveld, en zelfs aan zelfmoordoperaties.

In de Iraakse stad Fallujah, onderdeel van het kalifaat van begin 2014 tot de zomer van 2016, moet elk gezin minimaal één zoon leveren als IS-strijder. Meisjes mogen vanaf negenjarige leeftijd alleen volledig gesluierd over straat gaan. Zij worden voorbereid op het huishouden en worden geacht vroeg te trouwen.

7. Aanslagen

De reeks aanslagen buiten het kalifaat die zijn gepleegd in naam van IS is lang. Hoeveel het er precies zijn, en hoeveel duizenden doden en gewonden daarbij zijn gevallen, is lastig vast te stellen. Ten eerste omdat IS weliswaar oproept tot het plegen van aanslagen, maar vaak geen concrete opdrachten geeft of uitgewerkte plannen smeedt.

Kort gezegd: iedere geradicaliseerde moslim die doodt, kan beweren dat het uit naam van IS is. Soms is het motief van een aanslag onduidelijk, maar eist IS het geweld achteraf op.

Voordat er sprake is van een eigen grondgebied, plegen IS-aanhangers vooral in 2013 in Irak veel bomaanslagen. Honderden komen om. In de jaren erna plegen IS-sympathisanten overal ter wereld aanslagen.

In juni 2015 vallen 38 doden bij een schietpartij in een Tunesisch toeristenhotel. Op dezelfde dag is er een bomaanslag in een moskee in Kuweit waarbij 27 doden vallen. Vijf dagen later is er een gecoördineerde aanval van IS op militaire doelen in Egypte, waarbij 17 Egyptische soldaten omkomen. En dat is pas het begin.

Er zijn bomaanslagen van Libanon tot Bangladesh, van Turkije tot Indonesië. Boven Egypte wordt in oktober 2015 een vliegtuig uit Sint-Petersburg opgeblazen, alle 224 inzittenden komen om. Vanaf 2014 neemt het aantal terreuraanslagen elk jaar toe, schrijft de AIVD.

Steeds vaker zijn er vanaf 2015 aanslagen in het Westen: Europa, Canada, Australië en de Verenigde Staten. Een voorbode hiervan doet zich voor in mei 2014, als Mehdi Nemmouche het vuur opent in het Joods Museum in Brussel en vier willekeurige bezoekers vermoordt. In november 2015 zijn er aanslagen op diverse locaties in Parijs, waaronder theater Bataclan, met als gevolg 131 doden en 413 gewonden. In Brussel blazen IS-terroristen zichzelf in maart 2016 op op luchthaven Zaventem en in een metrostation: 32 doden. Omar Mateen schiet 49 bezoekers van een homo-nachtclub in Orlando dood in juni 2016.

Steeds vaker gaat het vanaf 2016 om veel lastiger te ontdekken aanslagen met messen of steekwapens. Of door met een voertuig in te rijden op een mensenmassa. Zoals in Nice op de Franse nationale feestdag (14 juli 2016, 86 doden), op de kerstmarkt in Berlijn op 19 december 2016 (12 doden), de London Bridge (3 juni 2017, 8 doden), Stockholm (april 2017, 5 doden), op de Ramblas in Barcelona in augustus 2017 (13 doden). En dit zijn slechts de zwaarste of bekendste terreurdaden van de afgelopen jaren.

Door het succes van de internationale militaire campagne tegen IS in Irak en Syrië nemen vanaf 2017 de aanslagen in het Westen af. Maar nog in april dit jaar plegen IS-zelfmoordterroristen een serie extreem zware bomaanslagen op kerken en hotels in Sri Lanka. Daarbij ­komen 259 personen om, IS-‘persbureau’ Amaq claimt hiervoor de verantwoordelijkheid.

Al deze zware geweldsuitbarstingen uit naam van IS vormen desondanks, gezien hun aantallen, geen bezwaar voor radicale moslims om te blijven afreizen naar het kalifaat

8. Slachtoffers

Door de voortdurende chaos in zowel Syrië als Irak is het onmogelijk vast te stellen hoeveel personen in handen van IS-extremisten tussen 2014 en heden precies zijn gestorven. In delen van het voormalige kalifaat in ­Syrië zijn immers nog altijd gevechten gaande.

Tienduizenden doden hebben de extremisten van Islamitische Staat zeker op hun geweten. En dan zijn de aanslagen buiten Syrië en Irak, gepleegd in opdracht van of in naam van IS, nog niet meegerekend.

Duizenden inwoners van het kalifaat worden nog vermist. In Irak komen voortdurend IS-massagraven aan het licht, die zijn gevuld met verminkte en verbrande lichamen. Die lichamen identificeren gaat jaren duren, als daarvoor al de mankracht en wil bestaan.

Soms wijzen nabestaanden de autoriteiten op massagraven, soms worden massagraven per toeval ontdekt, bijvoorbeeld als regenbuien aarde wegspoelen en menselijke resten blootleggen. Opgravingen verlopen moeizaam, doordat in sommige gevallen landmijnen tussen de lichamen zijn gelegd, aldus een Iraakse expert.

Een jaar geleden meldden de VN in een rapport dat op dat moment 202 massagraven in Irak waren ontdekt. Daarin zijn naar schatting 14.000 slachtoffers van IS begraven. In het Syrische deel van het kalifaat zullen de IS-extremisten niet minder moordzuchtig zijn geweest.

Van de 310 Nederlandse volwassen IS-gangers zijn volgens de AIVD 85 omgekomen, 55 van hen zijn teruggekeerd naar Nederland. De overige 170 zijn in Syrië of Irak, van wie een deel in gevangenschap of in een kamp. Wie tot het eind bleef, deed mee of wist er alles van. Want het geweld was allesdoordringend.