Vlucht Ukranian International Airlines 752 steeg woensdagnacht precies volgens schema op vanaf Imam Khomeiny Airport in Teheran. De Boeing 737-800 met 176 mensen aan boord klom in de volgende twee minuten naar een hoogte van 7.900 voet, 2.800 meter. Op dat moment werd het toestel getroffen door een en mogelijk zelfs door twee luchtdoelraketten van de Iraanse luchtmacht.
Volgens Amerikaanse militaire bronnen haalden de Iraniërs het verkeersvliegtuig ‘per vergissing’ neer met raketten van Russische makelij, type Surface-to-Air Missile 15 Gauntlet. Dit is een modern luchtafweer systeem dat twaalf jaar geleden door Rusland aan Iran werd verkocht.
Onverantwoordelijke Iraanse luchtmacht beging criminele blunder
‘Per vergissing’ is een eufemisme. De Iraanse luchtmacht handelde totaal onverantwoordelijk en beging een criminele blunder. Het is misschien geen doelbewuste moord op 176 onschuldige mensen, maar wel een zodanige roekeloosheid dat het neerkomt op dood door schuld. Het is een oorlogsmisdaad.
Lees meer: Iran ontkent neerhalen Oekraïense Boeing
De SAM-15 Gauntlet beschikt over IFF – een Identification Friend or Foe. Het raketsysteem zoekt een luchtdoel met radarsignalen die meteen melden of het een vijandelijk toestel is, wat de snelheid ervan is en op welke hoogte het zit. Meteen had duidelijk moeten zijn dat het een burgertoestel was en geen Amerikaans gevechtstoestel dat een aanval op Iraans grondgebied uitvoerde.
Iemand moet de IFF vergrendeling hebben uitgeschakeld of zo zenuwachtig zijn geworden dat hij alle elektronische alarmsignalen doelbewust wegdrukte.
Huiveringwekkende gedachte: zelfde nacht vloog KLM-toestel over Iran
Het Oekraïense toestel volgde een regulier vliegpad. Het hield zich aan het vliegplan dat eerder met de Iraanse luchtverkeersleiding was overeengekomen. In alle landen ter wereld werken verkeersleiders en luchtmachtautoriteiten nauw met elkaar samen. Zeker in tijden van militaire spanning is dat het geval. Het tekent de chaos op dit moment in Iran dat zo’n samenwerking er klaarblijkelijk niet is. Alleen al daarom is het een huiveringwekkende gedachte dat diezelfde nacht een KLM-toestel vanuit Koeweit via het Iraaks luchtruim naar Amsterdam is gevlogen. Pas de volgende dag besloot KLM met een grote boog om Iran en Irak heen te vliegen.
Ondanks de afspraken na de ramp met de MH17 in juli 2014 (298 doden onder wie bijna tweehonderd Nederlanders) en alle bezweringen dat zulk onheil zal worden voorkomen, is het stelsel dus niet waterdicht. Dit bleek eigenlijk ook al in de zomer van vorig jaar toen de Iraniërs boven de internationale wateren van de Perzische Golf een Amerikaanse Global Hawk – een drone met de vleugelwijdte van een Boeing 737 – neerhaalden en het Syrische leger een raket lanceerde die afzwaaide naar Cyprus.
Lees ook dit stuk van Eric Vrijsen over de luchtvaart: Hoe veilig is vliegen nog?
Direct na de crash van het Oekraïense toestel bezwoer Teheran dat het een ongeluk was en dat het niks te maken had met de luchtaanvallen over en weer tussen de Amerikanen en de Iraniërs. Ook die verklaring illustreert de chaos in het land van de ayatollahs. Dachten ze werkelijk dat ze hiermee wegkwamen? Iran wordt permanent in de gaten gehouden door Amerikaanse spionagesatellieten. Die signaleren onmiddellijk als ergens een luchtafweer de radar aanzet. Ze signaleren de rookpluim van de raket die wordt afgevuurd. Ze zien zelfs de radarsignalen waarmee de raket zijn doelwit opzoekt.
Was kwestie van tijd voordat ware aard over de vlucht zou worden gelekt
Natuurlijk was het een kwestie van dagen voordat de ware aard van de gebeurtenissen naar westerse media werden gelekt en door de Canadese premier Justin Trudeau werden bevestigd. De Amerikanen stelden zich terughoudend op, kennelijk om de spanning niet nog verder op te voeren. Maar het zou beter zijn als informatie wordt geopenbaard in een openbare zitting van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties.
Meteen kan dan ook bekeken worden of het falen van het IFF-systeem een mogelijke rol speelde bij de Boekraket van Russische makelij die in 2014 de MH17 neerhaalde.
Op televisie zag iedereen begin deze week de mensenmassa die in Teheran op de been was om te rouwen om de dood van generaal Qasem Soleimani. Commentaarstemmen hadden het over ‘‘s lands meest geliefde leider’. Ja, dat zal wel. Maar zijn strijdkrachten schoten woensdagnacht een vliegtuig uit de lucht, waarin Oekraïners, Canadezen, maar ook tientallen Iraniërs zaten. Dat gegeven plus het hardnekkige ontkennen door het regime zal zeker leiden tot extra onvrede onder de eigen bevolking.