Als iedereen rept over de stad, wil de tegendraadse denker Rem Koolhaas praten over veranderingen op het platteland. De Nederlandse architect transformeerde er zelfs het Guggenheim Museum in New York voor.
Een provocatie is Countryside, The Future wel een beetje, geeft Rem Koolhaas (75) zelf toe. De wereldberoemde stadsarchitect die in het Guggenheim Museum, midden in metropolis New York, een tentoonstelling houdt over de 98 procent van het wereldoppervlak dat géén stad is. Koolhaas: ‘Misschien een beetje arrogant, maar dit is expliciet bedoeld om het platteland weer op de agenda te zetten.’
De tentoonstelling opent te midden van politieke bewegingen in de Verenigde Staten en andere westerse landen die worden gedragen door ontevreden mensen van vooral buiten de steden. ‘De opkomst van het populisme is een gevolg van het negeren van het platteland,’ zo staat op de muur bij de ingang geschreven. ‘De alarmbellen gingen nooit rinkelen in de stad.’
Ook stedeling Koolhaas miste de ontwikkelingen lange tijd. Tot hij doorkreeg hoe een ruraal gebied in Zwitserland, waar hij vaak kwam, snel veranderde. De oorspronkelijke bewoners trokken weg en de mestgeur verdween. Rijke stedelingen kwamen voor hen in de plaats. Het was het startsein voor de denktank van Koolhaas om een jaren durend, wereldwijd opgezet onderzoek te beginnen naar de transformatie van de buitengebieden.
Plan uw bezoek
Countryside, The Future is tot en met 14 augustus te zien in het Guggenheim Museum in New York. Komt u in deze periode niet in Amerika? In het najaar is de tentoonstelling te zien in het HEM in Zaanstad.
Provocaties
Het onderzoeksresultaat is niet verbeeld in een gangbare kunstshow, zo wordt de bezoeker bij de ingang van het iconische museumgebouw gewaarschuwd. De gigantische groene tractor die voor de deur staat – en die per iPad te besturen is – gaf dat al een beetje weg. Countryside, The Future heeft ook vrij weinig te maken met architectuur.
De slingerroute door het markante gebouw biedt de bezoekers een fragmentarische geschiedenis van het platteland en hoe dat door de eeuwen heen is veranderd. Er is veel beeld en tekst en het verhaal gaat bovendien van hot naar her – van landbouw in het oude Rome naar protesterende Nederlandse boeren, en van politiek en cultuur naar economie en milieu.
Af en toe een provocatie is om de aandacht van de bezoekers te blijven trekken. Stalin, Hitler en Mao zijn pal naast oud-president Franklin D. Roosevelt en de Nederlandse voormalige minister van Landbouw Sicco Mansholt afgebeeld. Waarom? Omdat zij als bestuurders het platteland vanaf de tekentafel blijvend veranderden.
Wat brengt de toekomst?
Hoe verder je komt op de anderhalve kilometer lange route omhoog, hoe dichter bij het heden je arriveert. Er wordt gerept over het verdwijnen van de permafrost in Siberië, de rol van de Chinese staat op het Keniaanse platteland en de wijze waarop Amerikaanse technologiebedrijven met gigantische witte gebouwen het woestijnland van Nevada transformeren. Spannende thema’s en verhalen, maar ze worden van een afstand bekeken en verbanden worden amper gelegd.
De hamvraag blijft wat de toekomst is voor het platteland ten tijde van urbanisatie, populisme en klimaatverandering. Koolhaas heeft veel aandacht voor Nederlandse uitvindingen die de landbouw veel effectiever maken. Een apparaat dat fotosynthese van kasplanten optimaliseert. Drones die plantjes in de gaten houden alsof ze op een soort intensivecare-unit liggen. Dankzij de technologie spelen de traditionele seizoenen bijna geen rol meer en kan overal ter wereld voedsel worden geproduceerd.
Lees ook het interview met OMA-architect Ellen van Loon: ‘Ik houd van steden die niet helemaal heel zijn’
Houten huizen in Nederland
Onderzoekers van de Wageningen University, die ook hebben meegewerkt aan de tentoonstelling, openbaarden onlangs een interessante schets van Nederland in 2120. Ze voorspellen dat 50 procent minder landbouwgrond nodig is en door een stijgende zeespiegel meer Nederlanders in het Oosten van het land gaan wonen. Nederland wordt een klimaatneutraal land, waarin veel minder vlees wordt gegeten en waarin de huizen van hout zijn. Oftewel: Nederland zal in honderd jaar ingrijpend veranderen.
Aan zulke toekomstvoorspellingen wagen de tentoonstellingmakers zich helaas niet. Koolhaas houdt de opties liever open. Terwijl China er bijvoorbeeld alles aan doet om het platteland te bevolken, ziet Japan vergrijzing als onomkeerbaar en zet het vol in op robotisering. ‘Dit is geen eenduidig verhaal,’ geeft Koolhaas toe. ‘We vertellen niet: dit is wat er gaat gebeuren.’
Countryside, The Future moet het begin van een dialoog zijn. Dure, vervuilende en propvolle steden zullen minder aantrekkelijk worden, denkt Koolhaas. Wie de wereld echt wil zien veranderen, moet daarom beter letten op het platteland. Voor een architect die bekendstaat om zijn durf, is dat niet zo’n spannende stelling. Het is de vraag wat bezoekers ermee doen, als ze straks weer door de straten van Manhattan lopen.