Van de 27 EU-landen willen er 26 sancties instellen tegen het regime van president-dictator Alexandr Loekasjenko in Wit-Rusland. Cyprus is tegen zolang de EU-27 niet ook met sancties komt tegen Turkije, dat in Griekse en Grieks-Cypriotische wateren naar olie en gas zoekt. Aangezien elk EU-land een veto heeft, komt van sancties vooralsnog niets terecht. Het EU-keurslijf maakt lidstaten in internationale zaken eerder zwakker dan krachtiger, schrijft Jelte Wiersma.
De landen van de Europese Unie (EU) hebben zichzelf weer eens schaakmat gezet. In plaats van een gelegenheidscoalitie te smeden van Europese landen die sancties tegen het Wit-Russische regime wensen, kan dat door het EU-keurslijf niet. Sancties instellen kan in veel gevallen alleen als alle 27 lidstaten instemmen. Dat is niet eenvoudig.
EU niet consistent
Cyprus gebruikt inzake Wit-Rusland het vetorecht om af te dwingen dat de EU ook tegen het Turkije van president Recep Tayyip Erdogan sancties instelt. Cyprus’ minister van Buitenlandse Zaken Nikos Christodoulides zegt het zo: ‘Onze reactie op elke vorm van het breken van onze kernwaarden en principes kan niet à la carte zijn. Die moet consistent zijn.’
Lees deze blog terug van Robbert de Witt: Zouden Verhofstadt en Van Baalen al tickets naar Minsk hebben geboekt?
Ofwel, de EU kan geen sancties opleggen aan buurman Wit-Rusland als het niet ook sancties oplegt aan die andere buurman, Turkije. Nu is het gedrag van Loekasjenko, al sinds 1994 als dictator aan de macht, en dat van Erdogan, meermalen democratisch verkozen, lastig te vergelijken. Maar Christodoulides heeft natuurlijk een punt.
Als je de morele meetlat van de EU langs het ene land legt, waarom dan niet ook langs het andere? Het antwoord is simpel. Turkije is NAVO-lid en met Erdogan is er een anti-immigratieakkoord. Erdogan dreigt telkens de 3,6 miljoen gevluchte Syriërs en andere vreemdelingen in zijn land op de EU af te sturen. Een wapen dat Loekasjenko niet heeft.
Droombeeld van Macron: centralisatie EU onder Parijs
Of sancties nu nuttig en gewenst zijn of niet, Cyprus valt niets te verwijten. Het eiland, waarvan het Grieks-sprekende zuidelijke deel EU-lid is, en het Turks-sprekende noordelijke deel door Turkije wordt bezet, voelt zich terecht in de steek gelaten door de meeste andere EU-landen bij de verdediging van de eigen territoriale wateren. Erdogan stuurt telkens schepen die wateren in en claimt de olie- en gasvelden aldaar. De afweging in de belangrijkste EU-hoofdsteden is dat Erdogan belangrijker is dan EU-lid Cyprus. Alleen de Franse president Emmanuel Macron (En Marche!) toont zich standvastiger in de bescherming van EU-landen en stuurde een fregat om samen met de Griekse marine op te stomen en Erdogan af te schrikken.
Meer over Emmanuel Macron: Leider van Europa, risee van Frankrijk
Macron wil hiermee tonen wat zijn wens voor een EU-leger, een voorwaarde voor krachtige buitenlandse politiek van de EU, kan betekenen: Serieuze afschrikking en de mogelijkheid machtspolitiek te bedrijven. Erdogan trok zijn schepen terug. Macron wil onder Franse leiding één EU-buitenland politiek voeren en daarvoor moet het vetorecht van lidstaten, zoals Cyprus dat nu inzet, worden beëindigd. Centralisering aldus, in naam in Brussel, in de praktijk in Parijs. Dit lijkt vooralsnog een droombeeld.
Buiten EU-raamwerk worden lidstaten krachtiger
Het omgekeerde lijkt logischer. Als 26 EU-landen sancties tegen Wit-Rusland willen, laat ze die dan instellen, buiten het EU-raamwerk om. Dan kunnen het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen ook meedoen. Dus geen centralisatie, maar de macht over de buitenlandse politiek weer in handen leggen van de nationale hoofdsteden. De regeringen in die hoofdsteden kunnen in wisselende coalities en ad hoc tot gezamenlijke posities komen over de verhouding met andere landen.
Het kabinet-Rutte III zit op het spoor van Macron: centralisatie. Premier Mark Rutte (VVD) pleitte in de Churchill-lezing in Zürich vorig jaar voor opheffing van het veto in de EU over verzwaring van sancties als die eenmaal unaniem zijn opgelegd. Dus eerst moeten alle landen het eens zijn over sancties, maar als die zijn ingesteld, kan een gekwalificeerde meerderheid in de Europese Raad tot verzwaring besluiten. Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) ging deze week in de kwestie Wit-Rusland een stap verder. Hij vindt dat er helemaal een einde moet komen aan het vetorecht over buitenlandse zaken.
Meer van Jelte Wiersma Hongkong en Huawei: Verenigd Koninkrijk toont zich buiten EU krachtiger, niet zwakker
EU zet zichzelf schaakmat
Dat zal er niet van komen. Want een einde maken aan dat vetorecht vereist instemming van alle EU-regeringsleiders. Landen zoals Cyprus zullen dat wapen niet uit handen geven.
Centralisatie komt er dus niet, als individuele landen ad hoc een coalitie vormen kan dat binnen het EU-raamwerk niet. Zo zetten de EU-landen zichzelf schaakmat in internationale affaires.