Staatsgreep in Myanmar baart Westen zorgen, maar sancties lijken zinloos

De strijdkrachten van Myanmar pleegden maandag 1 februari een coup en riepen voor één jaar de noodtoestand uit. De democratisch gekozen leider van het land, Aung San Suu Kyi, werd opgepakt, tegelijk met andere prominenten van de Nationale Liga voor Democratie-partij. Vier vragen en antwoorden over de ontwikkelingen in Myanmar.

1. Waarom pleegt het leger een coup?

Na decennialang militair bewind, bezweek het regime onder internationale druk en de democratische beweging van Nobelprijswinnares Aung San Suu Kyi en zette het land in 2011 zijn eerste voorzichtige schreden op het democratische pad. Aung San en haar regering konden in de eerste jaren op veel lof rekenen, maar inmiddels is haar populariteit in binnen- en buitenland afgenomen. Hoewel een groot deel van de bevolking haar nog steunt, verwijten veel jonge Myanmarezen haar dat ze zich te veel voegt naar de bevelhebbers van het leger. Ze verdedigde ook het keiharde legeroptreden tegenover de islamitische minderheid in het land, de Rohingya. Om die reden wordt ze inmiddels in het Westen verguisd.

Het leger zag door de enorme populariteit van Aung San in het land zijn invloed krimpen. Generaal Min Aung Hliang wilde dit een halt toeroepen en zag zijn kans schoon om de macht terug te nemen. Min Aung Hliang is daarmee de nieuwe leider van Myanmar.

Zelf zegt het leger dat de coup een reactie is op de ‘fraude’ die tijdens de verkiezingen in november zou zijn gepleegd. Dat valt in een statement te lezen dat werd gepubliceerd op de website van Malawady, een televisiezender in handen van het leger. Volgens internationale waarnemers zijn de landelijke verkiezingen in Myanmar wel degelijk eerlijk verlopen. In de verklaring van het leger valt ook te lezen dat voor één jaar de noodtoestand is afgekondigd. Daarna zouden de strijdkrachten van Myanmar weer een verkiezing organiseren, maar de inwoners van het land betwijfelen dat dat gaat gebeuren.

2.Komen de Myanmarezen in opstand?

De Nationale Liga voor Democratie-partij roept de Myanmarezen op om in opstand te komen tegen de staatsgreep. Vooral jongeren in het land laten van zich horen.  Het Yangon Jeugd Netwerk roept op tot ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’.  Ook het Studenten & Jongeren Congres van Myanmar roept jongeren op om de actie ‘gezamenlijk’ te veroordelen en in de toekomst naar democratie te streven.

De artsen leggen het werk in het land naast zich neer. Dinsdagavond 2 februari was een luid protest te horen in de grootste stad van Myanmar, Yangon. Mensen sloegen op pannen en toeterden in hun auto’s.

3.Speelt China een rol in de staatsgreep?

De Chinese topdiplomaat Wang Yi en generaal Min Aung Hliang spraken vorige maand over de relatie tussen de landen en de aanpak van COVID-19. Het zou niet als een verrassing komen als daar ook is gesproken over de verkiezingen in Myanmar. Al sinds november roept de Tatmadaw, het leger van Myanmar, dat er sprake is geweest van verkiezingsfraude. Waarschijnlijk hebben ze gewacht met handelen totdat ze zeker wisten dat China bij een staatsgreep achter de Tatmadaw stond.

Het vreemde is dat in de jaren van Aung San, Myanmar juist toenadering zocht tot China. Tijdens het militaire regime was deze band er minder. De Tatmadaw wilde in de voorgaande decennia liever een nationalistische en protectionistische politiek. Myanmar is voor China strategisch belangrijk, omdat het toegang biedt tot de Indische Oceaan. Inmiddels is Myanmar opgenomen in de Nieuwe Zijderoute. De band tussen China en het leger van Myanmar is de laatste jaren vermoedelijk heel nauw geworden.

In een reactie van het ministerie van Buitenlandse Zaken van China staat dat de situatie is ‘opgemerkt’ en dat China hoopt dat ‘alle partijen in Myanmar op de juiste manier kunnen omgaan met de constitutie en het wettelijke kader om politieke en sociale stabiliteit te waarborgen’.

4.Kan Myanmar sancties verwachten?

De president van de Verenigde Staten Joe Biden heeft in elk geval aangegeven actie te willen ondernemen tegen Myanmar en te willen kijken welke ‘sancties’ er passend zijn. Ook de Europese Unie heeft van zich laten horen. Josep Borrell, hoge buitenlandvertegenwoordiger van de Europese Commissie, liet weten ‘in contact te staan met andere internationale partners om met een gecoördineerde reactie te komen’.

Of en welke sancties er komen, zal de komende dagen duidelijk worden. Sancties vanuit het Westen hebben waarschijnlijk weinig invloed, want de eindeloze rij sancties die eerder werden ingesteld tegen het militaire regime, had ook geen effect. En sancties vanuit China zullen er niet komen.

Namens Nederland heeft demissionair minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag (D66) haar zorgen uitgesproken over de situatie in Myanmar. In een reactie op Twitter noemt ze de staatsgreep ‘heel slecht nieuws, en een harde klap voor de toch al zo fragiele democratische ontwikkeling daar’: