Onderwijsministers in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk bekommeren zich over de ‘woke-cultuur’ op hun universiteiten en nemen maatregelen. Het leidt opnieuw tot discussies over vrije meningsuiting en academische vrijheid. Om wat voor denkbeelden gaat het en speelt dit probleem ook in Nederland? Vier vragen en antwoorden.
1.Waarover maken de ministers zich zorgen?
In Frankrijk gaat minister van hoger onderwijs Frédérique Vidal onderzoek doen naar zogeheten ‘islamo-linksisme’. Op Franse universiteiten zouden radicaal-linkse types en aanhangers van de politieke islam zich verenigen en verzetten tegen de blanke cultuur. Minister Vidal wil daarom in kaart brengen of academici zich niet schuldig maken aan politiek activisme bij hun onderzoek. ‘Ik denk dat islamo-linksisme onze samenleving als geheel aantast, en universiteiten zijn daar niet immuun voor,’ zei minister Vidal.
In Frankrijk is de term islamo-linksisme beladen. Rechtse politici gebruiken het om linkse politici de mond te snoeren. Bovendien wordt het bestaan van islamo-linksisme betwist. Universiteiten reageerden geschokt op het voorstel van Vidal. Zeshonderd academici riepen in een open brief in de Franse krant Le Monde op tot het vertrek van Vidal.
In het Verenigd Koninkrijk wil onderwijsminister Gavin Williamson censuur op universiteiten aanpakken. Hij wil de vrijheid van meningsuiting op universiteiten en bij studieverenigingen wettelijk vastleggen. Zo moet worden voorkomen dat controversiële gastsprekers op Britse universiteiten worden ‘gecanceld’.
Discussies over politiek activisme en boycot van gastsprekers op universiteiten spelen al langer. Het wordt toegeschreven aan de woke-cultuur, overgewaaid vanuit Amerikaanse universiteitscampussen.
2. Woke-cultuur, wat is ook alweer?
Iemand die ‘woke’ is, was eerst vooral alert op racisme. Inmiddels staat ‘woke’ voor iedereen die maatschappelijk zeer bewust is (die ‘deugt‘) en op grond daarvan actie onderneemt. Het concept waaide over van Amerikaanse universiteitscampussen waar activisme een grote rol speelt. Studenten proberen aandacht te vragen voor diversiteit, racisme, feminisme, kolonialisme, klimaatverandering en de rechten voor LHBTI+ in het onderwijs.
Lees ook deze woordenlijst: Ken uw wokabulaire
Inmiddels speelt de woke-ideologie een rol overal in de maatschappij. Denk aan initiatieven zoals Black Lives Matter of Kick Out Zwarte Piet. Eerder dit jaar lanceerden Britse conservatieven de ‘war on woke’. Niet dat er letterlijk wordt gesproken over oorlog, maar de conservatieven willen de strijd aangaan met het politiek correcte denken.
3. Waarom wordt het gezien als een probleem?
Tegenstanders vinden dat activisten doorslaan. Personen die uitspraken doen die niet in het straatje passen van de woke-cultuur of als kwetsend worden ervaren, maken kans te worden geboycot. Dit fenomeen van cancel culture of deplatforming (ontplatformen) zou in strijd zijn met de vrijheid van meningsuiting. Door bepaalde sprekers, docenten of onderwerpen op universiteiten te weren, zou de academische vrijheid in gevaar komen. Op de universiteit moet namelijk alles kunnen worden besproken, zeggen verdedigers van het vrije debat.
4. Hoe zit het in Nederland?
‘Aan de universiteiten wordt de academische vrijheid opnieuw ingeperkt uit naam van kwetsbare groepen,’ waarschuwde emeritus hoogleraar Meindert Fennema vorig jaar op de site van EW. Tentamenvragen op Nederlandse universiteiten zouden worden aangepast, omdat ze mogelijk kwetsend zouden zijn voor bepaalde studenten.
Een ander bekend voorbeeld is de gastlezing van de Canadese hoogleraar Jordan Peterson op de Universiteit van Amsterdam in 2018. 75 medewerkers van de universiteit waren bezorgd over de komst van Peterson en er werden oproepen gedaan om hem te weren. Ondanks de ophef ging de lezing gewoon door.
Op 17 februari dit jaar publiceerde de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) een rapport over academische vrijheid in Nederland. Het document is bedoeld om academische vrijheid te definiëren en aan te geven waar de grenzen liggen. Maar over fenomenen als cancel culture en deplatforming durft de organisatie nog geen standpunt in te nemen.