De tegenstanders van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu gaan proberen een kabinet te formeren zonder hem. Vier vragen en antwoorden.

1.

Waarom lukt het Netanyahu niet een kabinet te vormen?

Leider van de Likud-partij Netanyahu had tot 5 mei de tijd om een regering te vormen, maar slaagde daar niet in. De Israëliërs moeten conform de wet opnieuw voor de vijfde keer naar de stembus in drie jaar als er voor donderdag (woensdag 23.00 uur Nederlandse tijd) geen regeringscoalitie van de grond komt. De laatste verkiezing was op 23 maart.

Het mislukken van de formatie heeft niet zoveel te maken met inhoudelijke tegenstellingen tussen de partijen, maar vooral met de persoon van Benjamin Netanyahu. Er zijn te veel partijen die het niet zien zitten om met hem een regering te vormen. Zelfs partijen die ideologisch gezien redelijk dicht bij hem staan willen niet met hem in zee. De belangrijkste reden daarvoor is de slepende corruptiezaak tegen hem. Netanyahu wordt beschuldigd van omkoping en het aannemen van steekpenningen, dat proces kan nog jaren duren.

2.

Welke partijen gaan nu samen?

Naftali Bennett, leider van de rechtse alliantie Jamina zei in Jeruzalem dat hij er alles aan gaat doen een coalitie te sluiten met Jair Lapid, de voorman de middenpartij Yesh Atid (Toekomstpartij). Lapids Toekomstpartij werd de tweede partij bij de verkiezingen achter Likud.

Lapid had zich eerder al verzekerd van de steun van de centrumlinkse partijen omdat hij slechts zeventien van de 120 zetels heeft in het versnipperde parlement. Lapid maakte daarom afspraken met de Arbeidspartij, de links-liberale Meretz en de nationalistische Yisrael Beitenu (Israël Ons Thuis). Hij wil zelfs samenwerken met tien Arabische parlementariërs waarvan hij denkt dat ze onder voorwaarden bereid zouden zijn gedoogsteun te geven.

Volgens de media ligt er met de medewerking van Bennett maandag een kabinetsakkoord en kan Israël net voor de deadline verder met een nieuwe broze coalitie. Netanyahu staat daarmee buitenspel. Hij hekelde op televisie het overlopen van Bennett en beschuldigde hem van ‘de fraude van de eeuw’. Netanyahu riep in herinnering dat Bennett de kiezers publiekelijk heeft beloofd niet in zee te gaan met Lapid en voegde eraan toe dat regeringssamenwerking over rechts nog steeds een mogelijkheid is. Lapid noemde hij in het verleden al een ‘lichtgewicht’.

3.

Wie zijn Bennet en Lapid?

Bennet (49) is een voormalig partijgenoot van Netanyahu en ex-minister van Defensie. Volgens hem is inmiddels wel duidelijk is geworden dat een geheel rechts kabinet momenteel onmogelijk is. Hij en Lapid gaan elkaar volgens de Israëlische media aflossen als premier, waarbij de eerste twee jaar zijn voor Bennett.

Jair Lapid (57) is een voormalig mediapersoonlijkheid en voerde een campagne waarin hij opriep tot behoud van de democratie. Hij beloofde zelfs afstand te doen van het premierschap als dat nodig was om een coalitie te vormen zonder Netanyahu.

Na een zeer succesvolle carrière als journalist en populaire televisiepresentator was Lapid de verrassing van de verkiezingen van 2013 toen zijn partij als beginner de verwachtingen overtrof en op de tweede plaats eindigde, waardoor hij de belangrijkste machtsmakelaar werd in de vorming van de coalitie, geleid door Netanyahu.

Als minister van Financiën voerde Lapid in dat kabinet hervormingen door die bedoeld waren om de belastingen gelijker te verdelen tussen de reguliere Israëli’s en ultraorthodoxen die een fulltime Torah-studie verkiezen boven werk en legerdienst en afhankelijk zijn van liefdadigheids- en bijstandsuitkeringen. Het meeste van Lapid’s beleid werd ongedaan gemaakt door opeenvolgende regeringen.

Bij drie verkiezingen in 2019 en 2020 werkte Lapid samen met Benny Gantz, een voormalige stafchef van het leger. Hij brak met Gantz in 2020.

4.

Is Netanyahu nog populair in eigen land?

Netanyahu (71) is als leider van de Likud-partij al twaalf jaar premier en en werkte vooral samen met uiterst orthodoxe joodse partijen.  Geen enkele Israëlische premier stond zo lang aan het roer. Maar zijn positie staat onder druk door een aantal corruptiezaken.

Toch werd hij bij de verkiezingen in maart weer de grootste. ‘Keer op keer lijkt hij afgeschreven, maar keer op keer kiest Israël weer voor Netanyahu, die “corrupte oorlogshitser”,’ staat in een verhaal in EW uit mei 2020. ‘Waarom? Veiligheid, veiligheid en veiligheid. Dat is altijd het belangrijkste thema bij de verkiezingen en bovendien zijn er genoeg mensen die de aanklachten tegen hem niet geloven. Maar Netanyahu zet angst ook in als wapen tegen de eigen bevolking: zonder mij aan het roer wacht het Joodse volk een nieuwe catastrofe. En dat werkt.’