Vorige week is de Bosnisch-Servische oud-generaal Ratko Mladic in hoger beroep definitief tot levenslang veroordeeld. ‘De slager van Srebrenica’ kreeg in 2017 de straf al opgelegd door het Joegoslavië-Tribunaal, en deze is in de beroepsprocedure van kracht gebleven. Met de veroordeling van Mladic lijkt het einde van het Joegoslavië-Tribunaal in zicht.
Er is nog maar één lopende zaak, tegen twee Servische spionnenchefs. De internationale rechtbank kan als succesvol de geschiedenisboeken ingaan, al is er ook kritiek. Vier vragen en antwoorden over wat het Joegoslavië-Tribunaal heeft bereikt en de kritiek die het krijgt.
1. Zijn alle betrokkenen berecht?
Dat het Joegoslavië-Tribunaal als succesvol bestempeld kan worden, blijkt uit het feit dat iedereen die moest worden berecht ook ís berecht. In totaal zijn er 161 personen aangeklaagd, van wie 90 veroordeeld en 18 vrijgesproken. Dat er ook vrijspraken hebben plaatsgehad, is niet meer dan normaal. Het zou zeer discutabel zijn geweest als in alle gevallen een aanklacht ook tot een veroordeling zou hebben geleid.
Meer over dit onderwerp: Hoge Raad moet advies advocaat-generaal over Srebrenica opvolgen
Wel lopen er – ook in Srebrenica – nog mensen vrij rond die waarschijnlijk medeplichtig waren aan de genocide, maar van wie dat onbekend is. Het zou ook onmogelijk zijn om van iedereen te achterhalen wat zijn of haar betrokkenheid was. In die zin is volledige rechtvaardigheid een utopie. Alle ‘grote vissen’ zijn berecht en het is uiteindelijk niemand gelukt om voortvluchtig te blijven.
2. Hoe zit het met de beschuldigingen van partijdigheid?
Eén van de kritiekpunten is die van partijdigheid. Vooral Serviërs zijn in Den Haag voor de rechter verschenen en veroordeeld. De aanklager heeft ook verdachten van de andere partijen (Bosnië, Kroatië) voor de rechter gebracht, maar dat was volgens de Serviërs alleen om het vermoeden van partijdigheid te ontkrachten.
De Kroatische generaal Ante Gotovina en de Bosnische moslimcommandant Naser Oric zijn wel berecht, maar uiteindelijk vrijgesproken. Dit heeft geleid tot woede bij veel Serviërs, maar het bewijs in strafzaken is leidend.
3. Hoe zit het met de kritiek dat het tribunaal niet tot verzoening heeft geleid?
Andere veelgehoorde kritiek op het tribunaal is dat het geen verzoening heeft gebracht op de Balkan. Ook dit is onterecht. De primaire functie van een rechter is om feiten vast te stellen en op basis van deze feiten en bijbehorende wetgeving tot een uitspraak te komen. Die zal altijd een ontevreden partij opleveren.
Dat er nog etnische spanningen zijn op de Balkan, is waar. Maar deskundigen vinden dat vooral nationale partijen en internationale organisaties als de Europese Unie en de Verenigde Naties verzoening in de regio moeten bewerkstelligen. Van de uitspraken in Den Haag had niet kunnen worden verwacht dat ze met gejuich zouden worden ontvangen.
4. Wat was er zonder het Joegoslavië-Tribunaal gebeurd?
De verdienste van het tribunaal is vooral dat met zijn jurisprudentie het begrip ‘genocide’ is verruimd. In de nieuwe definitie speelt intentie een centrale rol, en niet het aantal slachtoffers. Internationale strafrechtspraak kan voortborduren op de criteria die zijn ontwikkeld door het tribunaal.
Terecht levenslang voor Ratko Mladic, schreef René van Rijckevorsel in 2017 al
Daarnaast laat het tribunaal zien dat niemand hoeft te verwachten te ontkomen aan straf, als er sprake is van misdaden tegen de menselijkheid of schendingen van oorlogsrecht. Ook is het de vraag wat nationale rechtbanken hadden gedaan als zij de veroordelingen op zich hadden genomen. ‘Most people are bad judges in their own case’ is een eeuwenoude uitspraak. Nationale berechting had de rechtvaardigheid waarschijnlijk niet gediend, laat staan de verzoening. Waarschijnlijk was de onrust in de Balkan nog veel groter geweest zonder het tribunaal.