Het moet een gezellig weerzien worden. Op 15 juni bezoekt de Amerikaanse president Joe Biden Brussel en neemt deel aan de speciale EU-Amerika-top. Onthullingen over Amerikaanse spionage via Denemarken overschaduwen dat geplande feestje. De Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Franse president Emmanuel Macron willen uitleg over de spionagesamenwerking.
Een collectief van Deense, Duitse, Franse, Noorse en Zweedse media deed afgelopen weekeinde een pikante onthuling. De Deense geheime dienst (FE) hielp het Amerikaanse Nationale Veiligheidsagentschap (NSA) met het bespioneren van Europese regeringsleiders, onder wie Angela Merkel. De media baseren zich op anonieme bronnen en een vertrouwelijk onderzoeksrapport van de Deense inlichtingendiensten.
Spionage van 2012 tot 2014
In het rapport staan de conclusies van een onderzoek naar de relatie tussen de Deense FE en de Amerikaanse inlichtingendienst NSA van 2012 tot 2014. Daaruit blijkt dat de NSA via Deense onderzeeboten internetkabels kon afluisteren met goedkeuring van de Denen. Ook werden gegevens die werden afgeluisterd opgeslagen. Denemarken bouwde daar zelfs een speciale opslagfaciliteit voor op het eiland Amager.
Lees ook: Spioneerde Duitser bij de EU voor China?
Dankzij de Deens-Amerikaanse samenwerking werden naast Merkel ook de Duitse sociaal-democraten Peer Steinbrück en Frank-Walter Steinmeier afgeluisterd. Laatstgenoemde was van 2013 tot 2017 minister van Buitenlandse Zaken en sinds 2017 bondspresident. Ook hoogwaardigheidsbekleders uit Frankrijk, Noorwegen en Zweden zouden zijn afgeluisterd, maar van hen zijn de namen niet onthuld door de verschillende media.
Biden vicepresident tijdens onthullingen van Snowden
Voor de Amerikaanse president Joe Biden voelt de onthulling als een déjà vu. Biden was de Amerikaanse vicepresident toen in 2013 klokkenluider Edward Snowden de geheime documenten van NSA) lekte. Daaruit bleek dat de Amerikaanse inlichtingendienst telefoongesprekken van liefst 35 wereldleiders aftapte, waaronder die van de Duitse bondskanselier Angela Merkel.
Toenmalig president Barack Obama beloofde na die onthulling om bondgenoten niet meer te bespioneren. Onduidelijk is of de nieuwe onthullingen aantonen dat de Amerikanen hun woord niet hielden. De samenwerkende media melden niet de precieze periode waarin de Denen en Amerikanen samenwerkten, waardoor niet is na te gaan of dat voor of na Obama’s belofte geschiedde.
De Deense overheid nam na de berichten afstand van de spionagesamenwerking. De Deense minister van Defensie, Trine Bramsen, zei dat ‘systematische onderschepping van informatie tussen belangrijke bondgenoten onacceptabel’ is.
Macron en Merkel willen uitleg, Biden wilde banden herstellen
Toch zijn Europese bondgenoten gepikeerd na de onthulling. De Franse president Emmanuel Macron zei maandag 31 mei: ‘Spionage is onacceptabel, al helemaal tussen Europese partners en bondgenoten. Ik wil dat de banden tussen Amerika en Europa zijn gebaseerd op vertrouwen. Er is geen ruimte voor wantrouwen.’ Macron heeft de Deense overheid gevraagd om uitleg over de berichten te geven.
Ook de Duitse bondskanselier Merkel benadrukte maandag relaties aan te willen gaan op basis van vertrouwen. Merkel zei de woorden van Macron te onderschrijven, maar uitte ook haar tevredenheid over de Deense regering die afstand nam van de samenwerking.
De onthullingen komen op een vervelend moment. De EU-Amerika- top moest laten zien dat de trans-Atlantische betrekkingen weer zijn hersteld na het onstuimige beleid van de Amerikaanse president Donald Trump.
Geregeld uitte Trump felle kritiek op de Europese bondgenoten. Biden had zich als president voorgenomen de relaties aan te halen. In februari zei hij nog dat de trans-Atlantische betrekkingen de hoeksteen zijn van het Amerikaanse buitenlandsbeleid: ‘Op dat stevige fundament zijn onze collectieve veiligheid en gedeelde welvaart gebouwd.’ Nu dreigt Biden zich voor een nieuw spionageschandaal te moeten verontschuldigen.