Vrijdag 18 juni kiezen Iraniërs een nieuwe president. Er is opgeroepen om de verkiezingen te boycotten en de opkomst zal naar verwachting historisch laag zijn. Waarom zijn Iraniërs niet bereid te gaan stemmen? En wie maakt kans zittend president Hassan Rouhani op te volgen? Vier vragen en antwoorden.
1.Wat valt er te kiezen in Iran?
Iraniërs kiezen vrijdag de opvolger van Hassan Rouhani. Na zijn maximum van twee termijnen is hij niet herkiesbaar. Rouhani is sinds 2013 president en sloot in 2015 het nucleaire akkoord met de Verenigde Staten en andere wereldmachten.
Lees ook: Zo’n zeshonderd kandidaten meldden zich vorige maand aan om Rouhani op te volgen. Maar uiteindelijk beslist de Raad der Hoeders welke kandidaten er op het stembiljet komen. Zes van de twaalf Hoeders zijn aangewezen door de opperste leider van Iran: ayatollah Ali Khamenei. De Hoeders toetsen of de kandidaten wel geloven in de uitgangspunten en de officiële religie van de Islamitische Republiek. Door de strenge selectie is er van een echte democratie geen sprake.
Van de zeshonderd kandidaten kwamen er dit jaar slechts zeven door de selectie van de Raad der Hoeders. Bekende namen, zoals oud-president Mahmoud Ahmadinejad en voormalig voorzitter van het parlement Ali Larijani, werden gediskwalificeerd.
2. Wie zijn de kandidaten?
Aan kop in de peilingen gaat de zestigjarige Ebrahim Raisi. In 2017 deed hij ook al een gooi naar het presidentschap, maar verloor toen verrassend van Rouhani. De oerconservatief Raisi is hoofd van de rechterlijke macht in Iran en is zeer omstreden. In de jaren tachtig was hij betrokken bij massale executies van politieke gevangen en werd in 2019 door de Verenigde Staten gestraft wegens mensenrechtenschendingen. Raisi heeft nauwe banden met de 82-jarige ayatollah Khamenei en wordt daarom ook gezien als zijn belangrijkste opvolger.
Een andere havik op het stembiljet is Mohsen Rezaei (66), het voormalig hoofd van de Islamitische Revolutionaire Garde, ook wel het elitekorps van opperste leider Khamenei. De enige gematigde is Abdolnasser Hemmati (64). Hij stond tot vorige maand aan het hoofd van de centrale bank en onder zijn bewind kelderde de koers van de Iraanse rial. Hemmati zegt bereid te zijn om te praten met aartsvijand Amerika. Iraniërs die op hem stemmen, zien hem vooral als protestkandidaat. Verder doen parlementslid Amir-Hossein Ghazizadeh Hashemi en voormalig parlementslid Alireza Zakani mee.
Lees ook: Twee kandidaten trokken zich op de valreep terug en schaarden zich achter Raisi. Eerder deed voormalig minister van Defensie Hossein Dehghan hetzelfde.
Of de grote favoriet Raisi ook echt wint, blijft onzeker. De Iraanse presidentsverkiezingen monden nog wel eens uit in een verrassing. Dat gebeurde in 2017 toen Raisi als favoriet verloor van Rouhani.
3.Wat zijn de verkiezingsthema’s?
De afgelopen dagen debatteerden de kandidaten op televisie. Het ging onder meer over economische plannen, werkgelegenheid en de bestrijding van corruptie. Opvallend was ook de aandacht voor het nucleaire akkoord dat Iran met wereldmachten sloot. Alle kandidaten zeiden moeite te doen om het atoomakkoord uit 2015 nieuw leven in te blazen.
De bevolking is vooral bezig met overleven. Er is een economische crisis in Iran en de Iraanse rial verliest elk jaar in waarde. De dagelijkse uitgaven zijn gestegen naar recordhoogte. Dat is grotendeels te wijten aan economisch wanbeleid, maar ook aan zware Amerikaanse sancties die in 2018 werden ingesteld. Daarnaast is Iran hard getroffen door de coronacrisis en gaat het vaccineren in een laag tempo. Onder president Rouhani waren er de afgelopen jaren massale demonstraties tegen het regime.
Veel Iraniërs hebben door de omstandigheden het vertrouwen in het politieke systeem verloren. Door de verkiezingen te boycotten, proberen ze een statement te maken. De machthebbers verliezen hun legitimiteit als niemand op ze stemt, zo is de gedachte. De opkomst is naar verwachting dan ook historisch laag. Uit peilingen begin deze maand blijkt dat 34 procent van de Iraniërs er zeker van is te gaan stemmen. Dat was halverwege mei nog 43 procent. De opkomst in 2013 en 2017 lag op 73 procent. Als graadmeter dienen ook de parlementsverkiezingen in 2020. Toen kwam slechts 43 procent van de stemgerechtigden Iraniërs opdagen.
4. Wat betekent de presidentsverkiezing voor het atoomakkoord?
Woensdag 16 juni zei het hoofd van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) dat een hervatting van het atoomakkoord met Iran moet wachten tot er een nieuwe regering is. De afgelopen weken werd in Wenen onderhandeld om het atoomakkoord met Iran uit 2015 weer vlot te trekken. Via tussenpersonen is er overleg tussen Washington en Teheran. Er werd haast gemaakt met de onderhandelingen, omdat de verwachting was dat een nieuwe president – waarschijnlijk een havik – niet bereid zou zijn het atoomakkoord te hervatten. Nu blijkt dat zelfs Raisi bereid is te praten over het akkoord, is de druk iets van de ketel.
Lees ook: Sinds de Verenigde Staten zich in 2018 eenzijdig terugtrokken uit het atoomakkoord, houdt Iran zich niet meer aan de afspraken. Het land besloot meer uranium te verrijken dan was afgesproken. Het akkoord was gesloten om het Iraanse atoomprogramma in de gaten te houden en zo de kans te verkleinen dat Iran atoomwapens ontwikkelt. In ruil voor het opheffen van sancties beperkte Iran zijn nucleaire activiteiten.