‘Slager van Teheran’ treedt aan als nieuwe president Iran, EU is erbij

De aanwezigheid van een Europese delegatie bij de inauguratie van de omstreden Iraanse president Ebrahim Raisi in Teheran veroorzaakt woedende reacties. Internationale samenwerking met Iran staat onder druk nu Raisi aantreedt. Recente vermeende Iraanse aanvallen op vrachtschepen in de Golfregio gooien olie op het vuur.

Raadselachtig en het getuigt van slecht beoordelingsvermogen, zegt Israël over het besluit van de Europese Unie (EU) om plaatsvervangend secretaris-generaal Enrique Mora naar de beëdiging van Raisi in Teheran te sturen. Op donderdag 5 augustus wordt hij daar geïnaugureerd voor het Iraanse parlement. De ‘Slager van Teheran’, zoals een woordvoerder van de Israëlische regering hem op Twitter noemde, is omstreden wegens zijn betrokkenheid bij de executie van duizenden politieke gevangenen in de jaren tachtig.

De aanwezigheid van de EU-delegatie is opmerkelijk, omdat de Europese Unie Raisi na zijn verkiezingswinst nog niet officieel heeft gefeliciteerd. Dat komt mogelijk doordat Raisi op een sanctielijst van de EU staat. De Nederlandse Europarlementariër Bert-Jan Ruissen (SGP) is dan ook verontwaardigd over de EU-afvaardiging. Gert-Jan Segers van de ChristenUnie noemt het besluit van de EU ‘onbegrijpelijk’. De PVV en JA21 stelden woensdag 4 augustus Kamervragen aan Sigrid Kaag, demissionair minister van Buitenlandse Zaken (D66).

Niet de verkozen, maar de uitgekozen president van Iran

De EU is niet voor het eerst aanwezig bij de ceremonie. In 2017, bij de inauguratie van de herkozen president Hassan Rouhani was Federica Mogherini in Teheran als EU-afgevaardigde. In haar functie als Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid staat haar bezoek hoger in de rangorde dan het huidige bezoek van secretaris-generaal Enrique Mora. Hoe dan ook zorgt het aantreden van Raisi voor een verandering in de relatie met Iran.

Wegens mensenrechtenschendingen staat Raisi op de sanctielijst van de Verenigde Staten en de EU. Internationale samenwerking met Iran staat hierdoor onder druk. Bij de presidentsverkiezingen op 18 juni kwam slechts 49 procent van de stemgerechtigden opdagen. Een historisch lage opkomst. Miljoenen Iraniërs bleven thuis uit protest. De Raad van Hoeders, onder toeziend oog van ayatollah Ali Khamenei, selecteerde een handjevol conservatieve kandidaten om mee te mogen doen met de verkiezingen. Raisi is bovendien een goede bekende van opperste leider Khamenei.

Schaduwoorlog met Israël

Raisi treedt aan midden in een diplomatieke crisis. Op 29 juli kwam een olietanker voor de kust van Oman onder vuur te liggen bij een drone-aanval. Bij de explosie kwamen twee bemanningsleden om het leven. De rederij van dit schip is eigendom van een Israëlische miljardair. De Israëlische premier Naftali Bennett reageerde woest: ‘Iran weet al welke prijs we vragen als iemand onze veiligheid bedreigt.’ Bennett kreeg steun van de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk die Iran ook als schuldige aanwezen. Nog geen week later werd een schip in de Golf van Oman gekaapt. Er kwamen berichten binnen dat Iraanse strijdkrachten of aan Iran gelieerde personen het schip binnenvielen. Iran ontkent elke betrokkenheid bij de twee gebeurtenissen.

De afgelopen maanden liepen de spanningen tussen aartsvijanden Israël en Iran hoog op. Israël zit vermoedelijk achter de aanvallen op Iraanse atoominstallaties en de aanslag op de Iraanse kerngeleerde Mohsen Fakhrizadeh vorig jaar. Het heeft allemaal te maken met het atoomprogramma van Iran. Er zijn onderhandelingen gaande om het atoomakkoord tussen Iran en de Verenigde Staten te herstellen. Israël is fel tegenstander van die deal.

Onderhandelingen leverden niets op

De afgelopen maanden werd in Wenen onderhandeld om het atoomakkoord uit 2015 nieuw leven in te blazen. Maar er zit weinig schot in de zaak. In juni waren de laatste gesprekken en nieuwe rondes van diplomatiek overleg staan nog niet op de agenda. De Amerikaanse president Joe Biden beloofde tijdens zijn verkiezingscampagne de deal met Iran te herstellen. Zijn voorganger, Donald Trump, stapte in 2018 eenzijdig uit het akkoord.

Iran wil ook terugkeren naar de deal, maar moet zich dan wel weer aan de afspraken houden rond de verrijking van uranium. In ruil komen de zware economische sancties te vervallen. Tegenstanders wijzen Biden erop dat het atoomakkoord onvolledig is – lange-afstandsrakketten vallen buiten de afspraken – en dat Iran hoe dan ook kernwapens zal ontwikkelen. De komst van Raisi maakt een hernieuwd akkoord sluiten extra ingewikkeld. Moet je willen samenwerken met een president die op een zwarte lijst staat?

Raisi heeft uitdagingen genoeg

Voordat Raisi werd verkozen, was hij voorstander van een resistance economy, het idee dat Iran onder sancties met een zelfvoorzienend economisch systeem kan overleven. Maar tijdens de laatste verkiezingscampagne draaide Raisi en verklaarde hij er alles aan te doen om het atoomakkoord te redden. Hij wil de economische problemen in het land bestrijden en een einde maken aan Amerikaanse sancties, zo verklaarde hij tijdens de inhuldigingsceremonie op 3 augustus met hoogste leider Khamenei.

Er zijn uitdagingen genoeg voor Raisi. Iran zit al jaren in een economische crisis en er zijn grote sociaal-economische problemen in het land. De inflatie is torenhoog en sinds de coronacrisis is de werkloosheid verder toegenomen.

Protesten in de olieregio

Deze afgelopen dagen waren er grote demonstraties tegen de regering in de zuidwestelijke provincie Khuzestan. Wegens watertekort door aanhoudende droogte en uitval van elektriciteit gingen Iraniërs de straat op. Ordetroepen van de regering schoten met scherp op demonstranten. Ondanks de grote olievoorraden is de provincie Khuzestan een verwaarloosd gebied en inwoners beschuldigen de regering van mismanagement. In juni legden duizenden medewerkers in de Iraanse olie-industrie in het olierijke zuiden van Iran het werk neer. Ze eisten hoger loon en betere arbeidsomstandigheden. Massale protesten tegen het regime, zoals in 2019, zijn onder Raisi zeker niet uitgesloten.