Waarom sociaal-democraat Scholz een maand voor Duitse verkiezingen verrassend leidt

De eindspurt naar de Duitse verkiezingen is ingezet. Zondagavond stonden voor het eerst de drie belangrijkste Kanzlerkandidaten tegenover elkaar in een televisiedebat. CDU-kandidaat Armin Laschet en de groene politicus Annalena Baerbock probeerden daar nieuw momentum te vinden. Sociaal-democraat Olaf Scholz blijft voorlopig de lachende derde.

1. Hoe verliep het debat?

In aanloop naar het verkiezingsdebat werd de race op z’n kop gezet: de sociaal-democratische SPD van Olaf Scholz ging in diverse peilingen aan de leiding. Lange tijd leken de verkiezingen voor de Bondsdag op 26 september uit te draaien op een tweestrijd tussen Armin Laschet (CDU) en Annalena Baerbock (Die Grünen).

Laschet hoopt zijn christen-democratische partijgenoot Angela Merkel op te volgen als bondskanselier, maar zijn campagne verloopt tot nu toe uiterst moeizaam. In het debat koos Laschet voor de aanval. Zo kritiseerde hij Baerbocks klimaatplannen fel. Die zouden te extreem zijn en bedrijven naar het buitenland verjagen, waardoor Duitse banen verloren gaan, terwijl ook het klimaat er niets bij wint. Baerbock op haar beurt viel Laschet en Scholz aan. De CDU en SPD zouden nog eens vier jaar ‘niets willen doen’ aan klimaatbeleid.

Het debat over het Duitse klimaatbeleid was het felste van de avond. Over Afghanistan, dat Laschet ‘een ramp’ noemde, was meer overeenstemming. Ook de coronacrisis kwam uitgebreid ter sprake. Baerbock sloot een vaccinatieplicht voor verpleegkundigen niet uit, terwijl Scholz en Laschet dat wel deden.

Opvallend was dat enkele grote thema’s in het debat ontbraken. De opkomst van China kwam niet aan de orde en ook de Europese Unie was nauwelijks onderwerp van debat.

2. Waarom is Olaf Scholz zo’n verrassing?

Na het televisiedebat was er opnieuw goed nieuws voor het rode SPD-kamp. Een peiling onder 2.500 kijkers riep Scholz tot winnaar uit. In de  gemiddelde deler van verschillende peilingen staat de SPD met 23 procent gelijk met Laschets CDU/CSU. Die Grünen van Baerbock zouden op de steun van 18 procent van de kiezers kunnen rekenen.

In peilingen over de vraag wie de beste kandidaat is om bondskanselier Merkel op te volgen, staat Scholz duidelijk bovenaan. De huidige minister van Financiën wordt door zijn SPD neergezet als de beste keuze voor wie het regeringsbeleid van Merkel wil voortzetten. De Duitse bevolking lijkt zeer gehecht aan de stabiliteit van Merkels zestienjarige bondskanselierschap. De sociaal-democraten stemmen  daarom hun campagne geheel af op de persoon Scholz: zijn beeltenis prijkt op vrijwel elke campagneaffiche.

3. Waarom valt CDU-kandidaat Laschet zo tegen?

Tot februari dit jaar ging de combinatie CDU/CSU fier aan kop in alle peilingen. De partij van Merkel leek onaantastbaar op weg naar een nieuwe verkiezingswinst, maar interne strubbelingen over de kanselierskandidaat leidden tot een neergang die nauwelijks meer lijkt te stuiten. Als aangeschoten wild kwam Laschet uit die interne strijd als winnaar tevoorschijn.

Vooral over zijn leiderschapskwaliteiten heerst twijfel. Laschet is minister-president van de grootste Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen en daar pakte hij de voortdurende coronacrisis niet zo daadkrachtig aan als in andere deelstaten gebeurde. Ook blunderde Laschet bij de recente watersnood in zijn deelstaat. Toen bondspresident Frank-Walter Steinmeier de getroffen regio bezocht en zijn medeleven met de slachtoffers betuigde, barstte Laschet op de achtergrond in lachen uit na een onderonsje. De bulderende Laschet maakte later excuses.

4.Zijn er nog verrassingen op komst?

In de laatste fase voor verkiezingsdag 26 september kan er nog een hoop gebeuren. De lijsttrekkers van alle partijen zijn een stuk zichtbaarder in de media. Het trio Baerbock-Laschet-Scholz kruist nog twee keer de degens en op 23 september is er een groot slotdebat met de lijsttrekkers van CDU, SPD, Die Grünen, FDP, Die Linke en Alternative für Deutschland.

Laatstgenoemde partij koos eerder dit jaar voor een ruk naar rechts. Bij de presentatie van het partijprogramma tijdens een congres in april werd gepleit voor een Dexit, grenshekken rond de Europese Unie en een stop op gezinshereniging voor vluchtelingen. In peilingen slaat die koers vooralsnog niet aan: de partij kan slechts rekenen op de steun van eentiende van het electoraat.

Ook na de verkiezingen is er een verrassing te verwachten: de politieke verhoudingen lijken bij de komende verkiezingen nog verder te fragmenteren, wat tot een moeilijke formatie kan leiden. Mogelijk is een coalitie met drie partijen nodig, in plaats van de gebruikelijke twee. Wie met wie wil, zal de komende weken al onderwerp van debat zijn.