In een poging Poetin te weerhouden van een grootschalige invasie van het Russische buurland Oekraïne, dreigt Berlijn de ingebruikname van Nord Stream 2 te blokkeren. Maar Moskou neemt voorlopig nog geen gas terug in het conflict.
1.Waarmee heeft de Duitse minister van Buitenlandse Zaken precies gedreigd?
Zondagavond 12 december liet Annalena Baerbock, sinds vorige week de nieuwe Duitse minister van Buitenlandse Zaken, weten dat wat haar betreft de peperdure gaspijplijn Nord Stream 2 nog niet in gebruik kan worden genomen. In het journaal van televisiezender ZDF zei zij dat dit nog niet kan vanwege Europees recht waaraan zulke energieprojecten moeten voldoen, en vanwege de actuele veiligheidssituatie.
Lees ook: Die eerste hobbel is vooral een formaliteit. Het tweede is een niet mis te verstane waarschuwing voor de Russische president Vladimir Poetin die naar schatting honderdduizend militairen naar de grens met Oekraïne heeft gestuurd. Als Rusland het buurland aanvalt – Poetin sprak de afgelopen dagen van een situatie in Oost-Oekraïne die je ‘genocide’ kunt noemen, en dat kan een motief zijn voor zo’n aanval – dan blijft de gaskraan van Nord Stream 2 dicht. En dan is de Russische miljardeninvestering voor niets geweest.
2.De Duitse regering was toch juist voorstander van de pijplijn? Waarom de plotse draai?
Voorgaande Duitse regeringen wilden, tot frustratie van verschillende voormalige Oostbloklanden én de Verenigde Staten, koste wat kost dat het gas zou stromen. Ook omdat de Duitse industrie goedkope energie nodig heeft. De vorige coalitie, van christen-democraten (CDU/CSU) en sociaal-democraten (SPD) waren het hier wel min of meer over eens.
Maar aan de nieuwe coalitie nemen de liberale FDP en de linkse Groenen deel; beide partijen zijn voor een veel hardere koers tegenover Rusland. Baerbock zelf, van de Groenen, zei al tijdens de campagne dat zij geen voorstander is van het project. De hete aardappel – het hele project afblazen of niet – schoof de nieuwe coalitie nog voor zich uit.
Mogelijk speelt mee dat de Amerikaanse president Joe Biden druk uitoefent op Berlijn om de pijplijn te gebruiken om Moskou te disciplineren. Tot ergernis van veel Amerikaanse politici ging Biden eerder dit jaar wel akkoord met Nord Stream 2, zij het onder voorwaarden.
3.Maar de pijplijn is toch al lang af?
Inderdaad. Er is jarenlang gewerkt aan de pijplijn die zeker 12 miljard euro heeft gekost – grotendeels opgebracht door een consortium waarvan het Russische gasbedrijf Gazprom de belangrijkste deelnemer is. De pijplijn komt te liggen naast pijplijn Nord Stream 1 en gaat Siberisch gas rechtstreeks van Rusland, via de Oostzee, naar Duitsland brengen. Daarmee kan de Russische gastoevoer naar Duitsland worden verdubbeld.
Oost-Europese landen, Polen en Oekraïne voorop, zien een historische parallel: net als in de jaren dertig maken Berlijn en Moskou gemene zaak waarbij de tussenliggende landen worden geofferd. Toen was er het Molotov-Von Ribbentrop-pact waarmee Stalin en Hitler een duivels akkoord sloten. Nu kunnen beide landen bepalen welk land gas krijgt. Dat Rusland zijn gas wel eens kan gebruiken als politiek drukmiddel, werd lang weggewuifd door Duitse politici – maar nu gebruikt Baerbock Nord Stream 2 dus zelf als politiek wapen tegen Poetin.
Lees ook: De Duitsers verwijzen overigens óók naar de Tweede Wereldoorlog: bondspresident Frank-Walter Steinmeier zei eerder dit jaar dat de gashandel tussen Duitsland en Rusland ‘een van de laatste bruggen’ is tussen de twee landen en verwees naar de immense offers die de Russen tijdens de oorlog hadden gebracht in de strijd tegen nazi-Duitsland. Duitsland heeft een ereschuld en moet daarom zaken blijven doen met de Russen. De Duitsers menen bovendien al lang dat wederzijdse handel de kans op een conflict verkleint, want daarbij zouden beide zijden te veel kunnen verliezen.
4.Is Rusland hier gevoelig voor?
Voor de Russische economie en daarmee voor de Russische regering zijn de miljardeninkomsten uit de verkoop van olie en gas cruciaal. Tegelijk kan het gas ook zonder Nord Stream 2 gewoon blijven stromen naar Europa: de nieuwe pijplijn biedt slechts een alternatieve route. Het blokkeren van Nord Stream 2 zou onderdeel zijn van een breed pakket aan strafmaatregelen tegen Moskou, waarmee de G7 – de club van rijke industrielanden – afgelopen weekeinde dreigde als repercussie voor geweld tegen Oekraïne.
Het Kremlin lijkt nog niet van plan in te binden. Een woordvoerder van Poetin zei maandag dat als de uitbreiding van de NAVO (met Oekraïne, waar overigens nog geen sprake van is) doorgaat, Rusland zal antwoorden ‘met militaire middelen’. Over de mogelijkheid dat Nord Stream 2 op het kerkhof van peperdure prestigeprojecten eindigt, zwijgt het Kremlin voorlopig nog.