Op uitnodiging van de Amerikaanse president Joe Biden nemen morgen 111 landen deel aan een tweedaagse ‘top voor de democratie’. Samen met vertegenwoordigers van actiegroepen, hulporganisaties en het bedrijfsleven schuiven ze virtueel aan om te spreken over hoe de democratie er vandaag de dag in de wereld voorstaat.
Zoals bij de klimaattop in Glasgow vorige maand worden regeringsleiders aangemoedigd om met initiatieven te komen waarmee zij hun steentje willen bijdragen ten behoeve van het grotere geheel. Deze keer is dat niet het verminderen van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, maar het streven naar democratische vernieuwing – in eigen land, dan wel in samenwerking met andere landen.
Top is vooral van grote symbolische waarde
De drie hoofdthema’s van de conferentie zijn het tegengaan van dictatuur, het opkomen voor mensenrechten en het bestrijden van corruptie, aldus het Witte Huis. Volgend jaar komen de regeringsleiders nogmaals bijeen om te toetsen in hoeverre er werk is gemaakt van de voornemens die morgen en overmorgen op deze gebieden worden gemaakt.
Lees ook: Voornamelijk is de top van grote symbolische waarde. Na het America First-beleid van Trump werpt Biden zich weer op als de leider van de vrije wereld. Toen hij als presidentskandidaat het idee voor een democratietop in het blad Foreign Affairs presenteerde, hekelde hij het idee dat leiders als Vladimir Poetin en Xi Jinping een alternatieve en ondemocratische wereldvisie uitdragen: ‘De overwinning van democratie en liberalisme op fascisme en autocratie creëerde de vrije wereld. Maar deze wedstrijd definieert niet alleen ons verleden. Het zal ook onze toekomst bepalen.’
Internationale media meten breed uit welke landen wél een uitnodiging voor de top hebben gekregen en voor welke landen die uitbleef. Zo zijn Rusland en China, waarmee de Verenigde Staten in de clinch liggen over onder meer hun dreigende houding tegen respectievelijk Oekraïne en Taiwan, niet uitgenodigd. Ook NAVO-bondgenoot Turkije is niet welkom.
Taiwan wel voor top uitgenodigd, China niet welkom
Zout in de Chinese wond is dat Taiwan wel tot de genodigden behoort. Dat China Taiwan als een afvallige provincie ziet en dat de Verenigde Staten geen officiële diplomatieke banden met de eilandstaat hebben, weerhield Biden er niet van het bij de top te betrekken. Volgens een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken bewijst dit alleen maar dat de Verenigde Staten de democratie willen misbruiken om hun eigen geopolitieke agenda erdoor te drukken.
Daarbij bracht de Chinese Staatsraad, ’s lands hoogste uitvoerende orgaan, afgelopen weekeinde een stuk uit getiteld China: democratie die werkt, waarin wordt uitgelegd waarom ook China een democratie is, zij het van een andere soort.
Vooralsnog wordt deze soort ‘democratie’ alleen nog in kringen van de Chinese communistische partij erkend. Het ontbreken van een onafhankelijk rechterlijk apparaat, vrije pers of een verkozen parlement bracht het Britse tijdschrift The Economist ertoe de Volksrepubliek onder de noemer ‘autocratie’ op plek 152 van hun Democratie Index te zetten, met in totaal 167 landen en territoria. Overigens prijkt Taiwan in diezelfde lijst op de elfde plek.
Keuzes van Biden zijn soms arbitrair
Lees ook dit stuk van Paul Verhagen voor EW Podium: Na de Amerikaanse echtscheiding moet Europa zichzelf herdefiniëren
Toch lijkt de mate waarin een land democratisch is niet per se doorslaggevend te zijn bij de samenstelling van de gastenlijst. Dit wordt bevestigd door het Witte Huis, dat benadrukt dat het de wereld niet wil verdelen in landen ‘die een stempel van goedkeuring krijgen’ en landen die dat niet krijgen. Zo is het mogelijk dat ook de Democratische Republiek Congo, een-na-laatste op de lijst van The Economist, net boven Noord-Korea, ook is uitgenodigd.
Bij landen waar het erom spant hoe democratisch ze nou eigenlijk zijn, lijken de gemaakte keuzes soms wat arbitrair. Zo is Hongarije niet uitgenodigd, maar Polen wel, terwijl beide landen de afgelopen jaren in soortgelijke mate aan hun eigen democratische vangrails hebben lopen zagen.
Volgens de gerenommeerde Amerikaanse denktank Carnegie Endowment for International Peace spelen hier ook strategische overwegingen een rol: Pakistan en de Filipijnen zijn uitgenodigd omdat ze voor de Verenigde Staten belangrijk zijn voor terroristenbestrijding of als tegenwicht in de regio rondom China. Onder dat mom zijn er met de huidige Russische militaire dreiging bij Oekraïne en de hoeveelheid vluchtelingen aan de Pools-Wit-Russische grens ook geopolitieke redenen te verzinnen om Polen erbij te halen.