Russische media zijn sinds ruim twee decennia een persoonlijke spreekbuis van president Vladimir Poetin. Welk nieuws het volk bereikt, en vooral welk nieuws niet, wordt hoofdzakelijk aangestuurd door één man met een hechte band met Poetin: Alexey Gromov.
Elke donderdagmiddag ontvangt Alexey Gromov (61) alle hoofdredacteuren van de Russische staatstelevisie in zijn kantoor in het gebouw van de presidentiële staf. Gromov deelt hier instructies uit over welke desinformatie de zenders de komende week moeten uitzenden en welke onderwerpen ze onder de aandacht moeten brengen. Gromov licht deze mondeling toe. Ook krijgen de hoofdredacteuren te horen over welke onderwerpen ze beslist niet mogen berichten en welke woorden ze niet mogen gebruiken.
Lees ook het omslagverhaal deze week: Volodymyr Zelensky in de rol van zijn leven
Gromov overziet sinds 2008 de verspreiding van propaganda en desinformatie. De meeste hoofdredacteuren die de vergaderingen bijwonen zijn loyaal aan en nauw betrokken bij de Russische president Vladimir Poetin en zijn staf. In veel gevallen heeft Gromov ze persoonlijk aangesteld als hoofdredacteur en zijn de zenderbazen voor hun financiering afhankelijk van Gromov, die de subsidiepot beheerst.
Nadat het overleg is afgerond, bespreken alle hoofdredacteuren de instructies met alle medewerkers van de betreffende zender. Redacteuren en nieuwslezers die aanvankelijk persoonlijke twijfels hadden over de invasie in Oekraïne, pasten snel hun commentaar aan. Heldendaden van Russische militairen tijdens de oorlog worden benadrukt, terwijl raketaanvallen op Oekraïense woonwijken en grootschalige vluchtelingenstromen onbesproken blijven. Wie is de man die achter dit invloedrijke mechanisme schuilt?
Ontwikkeling carrière
Gromov wordt in 1960 geboren in het Sovjetstadje Zagorsk (tegenwoordig: Sergiev Posad), gelegen op 70 kilometer ten noordoosten van Moskou. In 1982 studeert hij af als historicus aan de Staatsuniversiteit van Moskou. Tijdens zijn studie ontmoet hij zijn latere vrouw Anne tijdens het oogsten van aardappelen, een verplichte klus voor Sovjetstudenten.
Na zijn studie geschiedenis begint Gromov zijn carrière in 1982 als diplomaat op de Russische ambassade in Bratislava, in het toenmalige Tsjechoslowakije. Hier komt hij voor het eerst in aanraking met Poetin, dan in dienst bij de Russische geheime dienst KGB. Vanwege zijn diplomatieke werkzaamheden in Tsjechoslowakije spreekt Gromov vloeiend Engels, Tsjechisch en Slowaaks.
Lees ook het commentaar van Arendo Joustra: Onverstandig dat Europese Unie Russische tv-zenders blokkeert
In 1996 wordt Gromov woordvoerder van president Boris Jeltsin en vanaf 2000 voor diens opvolger Poetin. Voor Poetin stelt hij zich op als persoonlijk bewaker. Kritische journalisten worden door Gromov persoonlijk verwijderd als Kremlin-verslaggever of worden afgekapt tijdens het stellen van een vraag. Hierdoor creëert Gromov een eigen kring van verslaggevers die het regime altijd positief weergeven in de media.
Nationalisering van media
Desondanks wil Poetin de garantie dat hij in alle media positief wordt besproken. Gromovs eerste project onder Poetin is de nationalisering van de onafhankelijke televisiezender NTV. NTV is Poetin een doorn in het oog omdat de zender openlijk tegen zijn aanstelling als president is. Daarnaast zendt NTV het satirische programma Kukly (Muppets) uit, Ruslands populairste entertainmentprogramma waarin het Kremlin op de hak wordt genomen. In het programma wordt Poetin afgebeeld als een dwerg die geld verdient door de inspanningen van zijn dienaars.
In mei 2000 bestormen zwaarbewapende politieagenten met bivakmutsen het hoofdkantoor van NTV op verdenking van criminele activiteiten. Tijdens hun urenlange zoektocht wordt niets gevonden, de kantoren worden in chaotische toestand achtergelaten. Uiteindelijk wordt de zender in april 2001 genationaliseerd en komt deze onder het bewind van staatsbedrijf Gazprom. De nieuwe hoofdredacteur van NTV krijgt al snel een uitnodiging om de voorlichtingsbijeenkomsten met Gromov bij te wonen.
Bij andere media volgen soortgelijke overnamen. Gromov is dan ook persoonlijk betrokken bij de oprichting van staatszender Russia Today in 2005. Zijn kennis Margarita Simonyan wijst hij aan als hoofdredacteur.
Lees ook het interview met Frank van Kappen: ‘Zoveel doden kan Poetin niet meer geheim houden’
Gromov klimt op
In 2008 wordt Gromov, naast zijn rol als persvoorlichter, aangesteld als eindverantwoordelijke van alle inhoud die in kranten, radio- en tv-programma’s verschijnt. Zijn invloed groeit als hij in 2012 opklimt tot de presidentiële staf van Poetin. Dmitri Peskov neemt zijn baan als woordvoerder over, een functie die hij tot op heden bekleedt.
Tijdens de Russische inname van de Krim in mei 2014 laat Gromov de Russische staatsmedia propaganda verspreiden die separatisten in de Krim steunt en geluiden tegen de annexatie negeert. Mede hierdoor staat Gromov sinds mei 2014 op de Europese en Amerikaanse sanctielijst. Zijn banktegoeden in de Europese Unie en de Verenigde Staten zijn bevroren.
In 2016 grijpt Gromov de volledige controle over alle media en elke vorm van communicatie in Rusland. Tot dat jaar kent Rusland een scheiding tussen offline en online censuur. Vyacheslav Volodin (de huidige voorzitter van het Russische parlement) leidt de onlinecensuur, een functie waarop Gromov aast.
Op het moment dat Volodin zijn post verlaat en Sergey Kiriyenko op het punt staat hem op te volgen, gebruikt Gromov zijn overtuigingskracht en persoonlijke band met Poetin om álle macht over de media naar zich toe te trekken. Een anonieme bron dicht bij het Kremlin vertelde daarover tegen de onafhankelijke Russische website voor onderzoeksjournalistiek Proekt (Project): ‘Gromov maakte zich druk. Terwijl de één ging en de ander kwam, overtuigde hij de president dat hij verantwoordelijk moet worden voor alle media, zonder uitzonderingen. Kiriyenko heeft geen belang bij internetmedia, hij is er niet in geïnteresseerd.’
In Rusland en daarbuiten is Gromov onbekend, hoewel hij het dagelijkse nieuws bepaalt. In vergelijking met enkele andere naaste dienaars of ministers van Poetin, zoals minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov, treedt Gromov vrijwel nooit in de publiciteit. Wel heeft hij een persoonlijke band opgebouwd met Poetin, onder meer doordat Poetin zich graag door Gromov laat vergezellen tijdens reizen en staatsbezoeken.
Fight Club
Hackerscollectief Anonymous onthult in 2016 dat Gromov artikelen leverde aan de kranten Izvestia en Life, die deze met minimale veranderingen publiceerden. Volgens Anonymous hielp Gromov de kranten ook met het verzamelen van uiterst negatieve informatie over oppositieleider Alexei Navalny, momenteel gevangen in een strafkolonie.
Lees ook dit commentaar: Heel goed dat Biden zegt dat Poetin moet ophoepelen
De Russische journalist Alexey Kovalev stelt in 2017 dat de ontmoetingen met Gromov doen denken aan bijeenkomsten uit de film Fight Club. Net als in deze film spreken aanwezigen nooit over het bestaan van het genootschap. Een uitzondering vormt een anonieme bron die aanwezig was geweest bij de wekelijkse bijeenkomsten van Gromov met hoofdredacteuren en die daar tegenover Proekt uit de school klapte. Met de woorden ‘dit moet je negeren’, maakte Gromov volgens deze bron tijdens de bijeenkomsten duidelijk welke onderwerpen de media niet mochten bespreken.
In oktober 2018 ontvangen de leidinggevenden van staatsmedia Rusland en Rusland-24 een woedend telefoontje van Gromov, volgens een anonieme bron die Proekt sprak en die het gesprek had bijgewoond. Aanleiding waren uitzendingen van een grootschalige schietpartij in de Krim, waarbij twintig dodelijke slachtoffers vielen. ‘Gromov gaf direct het bevel om de beelden niet meer uit te zenden.’