Michel bezoekt Xi: Hoe Europa nog altijd rode loper uitrolt voor China

Het jaar 2022 is het jaar van het geopolitieke ontwaken van de Europese Unie. Hoe onverstandig is Europa niet geweest door zich zo afhankelijk te maken van Moskou? Tot de Russische inval in Oekraïne op 24 februari hing de Europese economie aan een door president Vladimir Poetin gecontroleerd olie- en gasinfuus. Dat nooit weer.

Luister ook de EU-podcast BruXL met René van Rijckevorsel over Hoe naïef Europa de deur wijd openzet voor de Chinezen (tekst gaat hieronder verder):

Maar wat als er een conflict ontstaat met China? Hoe afhankelijk is Europa van het Rijk van Xi Jinping? Nou: zeer. Maar op een veel ingewikkelder manier dan het afhankelijk was van Rusland. Zo is het slagen van de Green Deal afhankelijk van zeldzame grondstoffen uit China. Daarnaast zijn de Chinezen via vele draden en draadjes diep geïnfiltreerd in de Europese infrastructuur. Zo diep, dat de Chinezen tal van mogelijkheden hebben om, als zij dat willen, de economie in de Europese Unie lam te leggen.

Genesteld in de haarvaten van de Europese samenleving

Chinese bedrijven, vaak deels in handen van de staat, hebben zich mogen nestelen in de haarvaten van de Europese samenleving. Ze namen cruciale logistieke posities in havens en spoorwegen in, konden belangrijke bedrijven overnemen en mochten knooppunten in het energiewerk aanleggen. Daarbij hangt Europa vol met Chinese camera’s, gebruiken (lucht)havens Chinese scan-apparatuur en worden Chinese onderzoekers toegelaten tot gevoelige informatie op technische universiteiten.

Volgens het kabinet is het ‘logisch dat China zijn plek in de wereld inneemt’, maar zou dat wel ‘op een eerlijke manier, op een gelijk speelveld en volgens internationaal afgesproken regels’ moeten gebeuren, zo is te lezen in Nederland-China, een nieuwe balans, uit september 2019. In datzelfde jaar is in deze officiële EU-visie op China opgenomen dat het land van het geleide kapitalisme ‘onderhandelingspartner, economische concurrent en systemische rivaal’ is.

Dat speelveld is al die decennia niet ‘in evenwicht’. Chinese bedrijven, al dan niet in handen van de staat, kunnen vrijelijk hun gang gaan in de Europese economie. Aanbestedingen, overnames: kom maar op China! Maar andersom – ho maar. Buitenlandse bedrijven moeten joint ventures sluiten met Chinese bedrijven als zij daar voet aan de grond willen krijgen.

Duitsland probeert Chinese investeringen binnen te halen

De Duitse bondskanselier Angela Merkel hoopte vlak voor haar afscheid eind 2020 een investeringsakkoord tussen de Europese Unie en ‘economische partner’ China erdoor te jassen. Voor wat, hoort wat. De Duitse, en dus Europese, economie is namelijk gebaat bij de export van zo veel mogelijk BMW’s, Audi’s en Mercedessen naar het land van Xi Jinping.

Maar het Europees Parlement weigerde het akkoord te bekrachtigen. Niet omdat afhankelijkheid van China als risico wordt gezien. Wel omdat China Europese parlementariërs en academici op een zwarte lijst zette, nadat de EU sancties had getroffen tegen Chinese topambtenaren die waren gelinkt aan mensenrechtenschendingen van Oeigoeren.

‘Europa heeft meer economische inlichtingen over China nodig’

Toch zijn er meer dan genoeg waarschuwingen. Zo schreef veiligheidsdienst AIVD in 2021: ‘China was in 2021 de grootste bedreiging voor de Nederlandse economische veiligheid. Het land probeert in Nederland aan hoogwaardige kennis en technologie te komen, in het bijzonder aan halfgeleiders.’ Dat hoogtechnologische kennis weglekt via investeringen en overnames van bedrijven, is geen spionage, ‘maar kan de Nederlandse economie wel schade toebrengen’.

Jaap van Etten (43) CEO van Datenna, een Eindhovens bedrijf dat via ‘Open Source Intelligence’ (OSINT, het monitoren via openbare bronnen) onder meer Chinese investeringen in Europa in kaart brengt: ‘Europa heeft meer economische inlichtingen over China nodig. Wij kennen hun regels onvoldoende, zij kennen onze regels meer dan goed. Dat is een zwaktebod in Europa.’

VVD-Europarlementariër Bart Groothuis (41) snapt niet dat er niet allang veel meer voorzichtigheid is bij samenwerking met Chinese bedrijven. ‘Technologie is geopolitiek. Vroeger was dat geografie. Je moet alleen likeminded landen en bedrijven toelaten tot je technologie.’

Chinese bedreiging lijkt geen prioriteit te genieten

Op het hoogste niveau lijkt de Chinese bedreiging nog geen prioriteit te genieten. De EU heeft nog altijd geen lijst met industrieën die belangrijk zijn voor groei zoals halfgeleiders, kunstmatige intelligentie en energie. Wel kwam de Europese Commissie in mei 2021 met een wetsvoorstel. Als een Chinese partij een Europese onderneming van meer dan 500 miljoen euro wil overnemen, en als dit Chinese bedrijf de afgelopen drie jaar meer dan 50 miljoen euro staatssteun kreeg, moet deze steun in Brussel worden gemeld. En als een Chinese partij zich inschrijft op een Europese overheidsopdracht met een waarde van meer dan 250 miljoen, moet deze partij de te ontvangen staatssteun melden bij de Commissie. Slappe hap, zeggen critici, de bedragen zijn veel te hoog! En ‘melden’ is wel erg vrijblijvend. Overigens is het voorstel nog altijd niet geaccordeerd.

In Nederland zou de Tweede Kamer op 1 november spreken over de kabinets­reactie op een rapport van Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael, Technologische samenwerking met China, dat zich richt op halfgeleiders, fotonica en medicijn- en vaccin-ontwikkeling. Clingendael waarschuwt in dat rapport voor de coördinerende en sturende rol van de Chinese overheid op Chinese bedrijven en de bijbehorende risico’s van ongewenste kennisoverdracht en eenzijdige strategische afhankelijkheden.

Maar urgentie? Het Kamerdebat is tot nader order uitgesteld.

CDA-Europarlementariër Tom Berendsen (39) vindt het ongehoord. ‘Er is in Nederland en in Brussel nog steeds te weinig inzicht in Chinese invloeden in Europa. China denkt zevenhonderd jaar vooruit, wij tot de volgende verkiezingen.’